რჩევები მათთვის, ვისაც დეზინფორმაციისგან თავის დაცვა სურს – მედია და ინფორმაციული წიგნიერება

ნებისმიერი მოვლენის შესახებ ფაქტებისა და მათი თანმიმდევრობის ერთობლიობას ინფორმაცია ეწოდება. ინფორმაცია უნდა აკმაყოფილებდეს სამ კრიტერიუმს: სიზუსტე, სრულყოფილება და ბალანსი.

ზოგადად, ცნობილია, რომ არსებობს მედიის რამდენიმე სახეობა: ბეჭდური – წიგნი, გაზეთი, ჟურნალი, ფლაერი. ვიზუალური მედია – კინოფილმი, სატელევიზიო გადაცემა, ფოტომასალა, ნახატი. აუდიომედია – რადიო, მუსიკა. ციფრული მედია – სამაუწყებლო პორტალები, სოციალური ქსელები, ინტერნეტი და სხვა.

ყველა სახის ინფორმაციას ავრცელებს გარკვეული წყარო.

ინფორმაციის წყაროიყოფა 3 კატეგორიად:

ადამიანური წყაროები – მოიცავს პირველად წყაროებს (პროცესის უშუალო მონაწილე, თვითმხილველი) და მეორად წყაროებს (ექსპერტი, კონკრეტული სფეროს, ხელისუფლების თუ სხვა ჩართული/დაინტერესებული მხარის წარმომადგენელი)

ფიზიკური წყაროები – დოკუმენტები, ფოტო და ვიდეომასალა, ჩანაწერები, სტატისტიკა, ცნობები, სტატიები და ა.შ

ციფრული წყაროები – მოიცავს როგორც ადამიანურ, ასევე ფიზიკურ წყაროებს, თუმცა მათი ტრანსლირება ხდება ციფრული გზით.

ჩვენ ვცხოვრობთ ციფრულ ეპოქაში და გაჩნდა ახალი ტერმინიც – ,,ციფრული მოქალაქე“. იგი არის ადამიანი, რომელიც ივითარებს უნარებსა და ცოდნას ინტერნეტისა და ციფრული ტექნოლოგიების ეფექტურად გამოყენებისათვის.

სწორედ ამიტომ, გიზიარებთ ინფორმაციას, რაც გამოგადგებათ, რომ ამოიცნოთ ყალბი ინფორმაცია და თქვენი დრო ინტერნეტში მაქსიმალურად სწორად გამოიყენოთ.

ყალბი ახალი ამბები შეიძლება იყოს: გამოგონილი ამბავი, მანიპულაციური შინაარსი, სატირა და იუმორი. გამოგონილი ამბის დროს მთლიანი ინფორმაცია გამოგონილია, მას კავშირი არ აქვს სიმართლესთან.

მანიპულაციური შინაარსის მქონე ინფორმაციის გავრცელება ხდება საზოგადოების შეცდომაში შეყვანის მიზნით. ასეთ დროს ვხვდებით: ვიზუალისა და სათაურის შეუსაბამობას შინაარსთან, ყალბ კონტექსტს, რიცხვებით მანიპულაციას.

სატირა და იუმორის დროს კი ვგულისხმობთ სახალისო ისტორიას, რომელსაც რეალობასთან კავშირი არ აქვს, გამოგონილია. თუმცა ხშირად მას საზოგადოებას რეალურ ამბად აწოდებენ.

ინფორმაციის გასაზრებლად გამოიყენეთ ეს 5 კითხვა:

1. ვინ შექმნა ეს ინფორმაცია?
2. ვინ არის და რას წარმოადგენს წყარო?
3. როგორაა ის აწყობილი და რა ინფორმაცია შეიძლება იყოს გამოტოვებული?
4. რა არის ინფორმაციის მიზანი?
5. ვისზეა ეს ამბავი გათვლილი: ადგილობრივ, ეროვნულ თუ გლობალურ აუდიტორიაზე?

 

ყოველთვის დააკვირდით საიტის დომენს. არსებობს დროებითი მიზნებისთვის შექმნილი ვებ-გვერდები, სადაც ყველაზე ხშირად ვრცელდება ყალბი ინფორმაცია. მაგალითისთვის: ABCnews.com.co, Bloomberg.ma, washingtonpost.com.co. მოიძიეთ ვებ-გვერდის შესახებ რეგისტრაციის მონაცემები https://whois.domaintools.com/ საშუალებით.ენდეთ მხოლოდ ოფიციალურ მისამართებზე გავრცელებულ ინფორმაციას და არა ახლად შექმნილ საიტებს.

დეზინფორმაციის გავრცელების პროცესში აქტიურად იყენებენ ფოტო და სხვა ვიზუალურ მასალას.

გადაამოწმეთ ფოტოები საიტზე:

1. https://images.google.com/
2. https://tineye.com/

სოციალურ ქსელებში შეიძლება შეგვხვდეთ ტროლ-ბოტური ანგარიშები.

რა განსხვავებაა მათ შორის?

ტროლი – ყალბი ანგარიშია, რომლის უკან რეალური ადამიანი დგას.

ბოტი – ყალბი ანგარიშია, რომლის უკან კომპიუტერული პროგრამა დგას.

 

როგორ ამოვიცნოთ ტროლი?

1. დააკვირდით პროფილის ინფორმაციას. მაგალითად, როდის შეიქმნა პროფილი?
2. შეესაბამება პროფილის ფოტო, ბმულის მისამართი და სახელი ერთმანეთს?
3. გადახედეთ პროფილის ფოტოებს, მოიძიეთ Google-ში
4. დააკვირდით მეგობრებს/გამომწერებს
5. დააკვირდით მისი პოსტების შინაარს, ხომ არ ავრცელებს ყალბ ინფორმაციას

თუ აღმოაჩენთ, რომ ეს ანგარიში ტროლია: დაწერეთ კომენტარები მის პროფილზე სხვა მომხმარებელთა გასაფრთხილებლად; დაარეპორტეთ მისი პროფილი სოციალური ქსელის ადმინისტრატორებთან.

 

როგორ ამოვიცნოთ ბოტი?

1. დააკვირდით გამომწერების ან მეგობრების რაოდენობას; პროფილის შექმნის თარიღს
2. ყალბ ან კონტექსტთან შეუსაბამო ფოტოებს
3. ყურადღების მიქცევის მიზნით შექმნილ ემოციურ, სენსაციურ სათაურებს/პოსტებს ან მიკერძოებულ კონტენტს კონკრეტული მიზნებით.
4. მომხმარებლების აქტიურობას
5. წინა გაზიარებებს – რომელ საათზე არის გაზიარებული ინფორმაცია? (ბოტები ნებისმიერ დროს აზიარებენ ინფორმაციას და ხშირად მათ შორის ღამეც)
6. არის თუ არა დაკავშირებული პროფილი რომელიმე ვებ-გვერდთან?

დღევანდელი ცხოვრება ნამდვილად მოითხოვს, რომ აღვიჭურვოთ ისეთი უნარებით, რომელიც დაგვეხმარება ციფრული ტექნოლოგიების და ინტერნეტის უსაფრთხო, პასუხისმგებლიან და ეფექტურ გამოყენებაში. იმედია, ეს სტატია გაგიუმჯობესებთ ამ უნარებს და მეტ ცოდნას შეგძენთ დეზინფორმაციასთან საბრძოლველად.

ავტორი: ავთო ხომერიკი

მომზადებულია პროექტის “მეტი მედია განათლება – ნაკლები სივრცე ფეიკ-ნიუსებისა და დეზინფორმაციისთვის” ფარგლებში.