რა არის კიბუცი – ლაშა ჩხაიძის რუბრიკა

ისრაელის სახელმწიფოზე “ჰამასის“ თავდასხმის შემდეგ ალბათ ბევრ ჩვენგანს წაუკითხავს ან მოუსმენია, რომ თავს დაესხნენ ამა და ამ კიბუცს, ამა და ამ კიბუცთან ეს და ეს ინციდენტი მოხდა. ბევრმა ალბათ ჩათვალა, რომ კიბუცი სოფელს აღნიშნავს, ან ქალაქია,  დაბა ან რეგიონი. სინამდვილეში, კიბუცის მიღმა ღრმა და საინტერესო ისტორია იმალება.

“კიბუცს“ ებრაულად დაახლოებით ისეთივე ეტიმოლოგიური განმარტება აქვს, რაც ჩვენში “კოლექტივს“ ჰქონდა. ეს კოლექტივები ძირითადად სასოფლო-სამეურნეო მიმართულებისაა, ზოგიერთი კი – ინდუსტრიული და მათში გამომუშავებული სიმდიდრე საერთოა ამ კოლექტივში შემავალი წევრებისათვის. პირველი კიბუცის შექმნა ამბიციურ ექსპერიმენტად მოინათლა. ათმა კაცმა და ორმა ქალმა აღმოსავლეთ ევროპის გეტოებიდან, ყოველგვარი სამეურნეო გამოცდილების გარეშე, მაშინდელი ოსმალეთის იმპერიის ტერიტორიაზე, უტოპიური პროექტი წამოიწყეს. მათი ოცნება იყო მიწაზე მუშაობა, ახალი ტიპის კომუნის შექმნა, ასევე ახალი ისრაელელის სახის შექმნა, რომელიც იქნებოდა უფრო ძლიერი, უფრო გამცემი და უფრო მეტად ჩართული სოფლის მეურნეობაში. ასე დაფუძნდა პირველი კიბუცი ”დეგანია” 1909 წელს პალესტინაში.

მიუხედავად გამოცდილების არქონისა, ამ ჯგუფმა შეძლო შესახედად არასახარბიელო (თუმცა, შემდეგ როგორც აღმოჩნდა, ნაყოფიერი) მიწის ნაკვეთი აყვავებულ სამეურნეო კოლექტივად ექცია. რამდენიმე ქოხის ნაცვლად, სამ ათწლეულში ამ ადგილას 60 სახლი და სახელმწიფო დაწესებულების რამდენიმე შენობა იდგა. დეგანიას მთავარი საექსპორტო ნაწარმი რძე იყო, ნაკლები რაოდენობით კი ბანანს, ფორთოხალს, გრეიფრუტს და პომიდორსაც ჰყიდდნენ.

პირველი წარმატების შემდეგ ამ საქმის მიმდევრებიც გამოჩნდნენ. ისრაელის სახელმწიფოს დაარსებიდან ორ წელში, 1950 წელს ქვეყანაში უკვე 214 კიბუცი ფუნქციონირებდა. მარქსისტული პრინციპი: “Jeder nach seinen Fähigkeiten, jedem nach seinen Bedürfnissen“(თითოეულის შესაძლებლობებიდან, თითოეულის საჭიროებებამდე) ამ კიბუცების ლოზუნგად იქცა. მოგებას კიბუცები კოლექტიურად განაგებდნენ, მათი იდეალი ეკონომიკური თანასწორობა იყო, კოლექტივის წევრები საჭმელს ერთად მიირთმევდნენ ამ მიზნით აშენებულ პალატებში, ატარებდნენ ერთნაირ უნიფორმას (რომლებსაც საერთო სამრეცხაოში რეცხავდნენ), ისინი პასუხისმგებლობას ინაწილებდნენ ბავშვთა აღზრდაში, განათლებაში, კულტურულ პროგრამებში და მსგავს სხვა სოციალურ აქტივობებში. კიბუცებში ყოველკვირეულად იმართება შეკრებები, სადაც წყდება, თუ როგორი უნდა იყოს კოლექტივის პოლიტიკა და არჩევნების გზით ნიშნავენ ადმინისტრაციულ მოხელეებს.

უნდა აღინიშნოს, რომ ყველა კიბუცი განსხვავებულია, თუმცა მათ აერთიანებთ ეკონომიკური სოციალიზმის იდეალები და სიონიზმის სული. მმართველობა კი აქ დემოკრატიულია. დასაწყისში, კიბუცები გადამწყვეტ როლს თამაშობდნენ ისრაელის სასოფლო-სამეურნეო განვითარებაში, სახელმწიფოს თავდაცვაში და მათი წევრებიდან ბევრი შემდეგ ქვეყნის წამყვანი პოლიტიკოსი ან სამხედრო მოღვაწე გამხდარა. ადრეული კიბუცები ხშირად ქვეყნისთვის სტრატეგიული მნიშვნელობის ადგილებზე, საზღვრებთან არსდებოდა და ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის გაზრდაში საკუთარი წვლილი შეჰქონდათ. და რა დროს? როცა კიბუცებში იმ დროს ქვეყნის მოსახლეობის მხოლოდ 7 პროცენტი ცხოვრობდა. დღესდღეობით, 9 მილიონიან ისრაელში 125 000 მოქალაქე ცხოვრობს დაახლოებით 250 კიბუცში. თითოეული კიბუცი კი 100-დან 1000-მდე წევრსმოიცავს. ისრაელის პარლამენტის, ქნესეთის 15%-ს კიბუცის წევრები შეადგენენ.

მას შემდეგ, რაც გადადგა ისრაელის პირველი პრემიერ-მინისტრი დავიდ ბენ გურიონი, ის ერთ-ერთ კიბუცში წავიდა საცხოვრებლად და ამ აქტით მან მხარდაჭერა გამოუცხადა მძიმე შრომაში ჩართულ პიონერებს.

80-90-იან წლებში, ინფლაციის გამო ბევრი კიბუცი გაკოტრდა, ბევრი წევრი ქალაქებში გადავიდა საცხოვრებლად, ზოგი საერთოდ ქვეყნიდანაც წავიდა. ისრაელში მაღალნი ამა ქვეყნისანი მიხვდნენ, რომ კიბუცურ მოძრაობას ცვლილებები და  თვითგადაფასება სჭირდებოდა, რათა ეკონომიკური კოლაფსი აერიდებინათ თავიდან და ახალი წევრები ისევ მოეზიდათ. შედეგად, კიბუცების უმრავლესობა კერძო გახდა. ამ კიბუცების წევრები ახლა კოლექტივს გადასახადებს შემოსავალთან შეფარდებით უხდიან. ამ მიდგომით, კიბუცის მაცხოვრებლების გამომუშავებულ თანხებში განსხვავება ნაკლებია, ვიდრე ისრაელის დანარჩენ საზოგადოებაში. კომუნა ეხმარება მოხუცებს, ავადმყოფებს, უზრუნველყოფს სამედიცინო მომსახურებებს, განათლებას, ზრუნავს კულტურულ ზრდაზე და ა.შ. სხვათაშორის, ბევრი ებრაელი ისევ უბრუნდება კიბუცებს, მათ შორის ის ბავშვები, რომლებიც ამ სისტემაში აღიზარდნენ და შემდეგ სხვა შესაძლებლობების ძიებაში დატოვეს მშობლიური კოლექტივი. თუმცა კიბუცში მიღება მარტივი საქმე არაა და მინიმუმ, დიდი დრო მიაქვს კოლექტივის წევრობაზე თანხმობის ლოდინს.

თანამედროვე კიბუცები განსხვავდებიან ძველი ვერსიებისაგან. თუკი თავდაპირველი კიბუციზმი სასოფლო-სამეურნეო ხასიათის იყო და მიწაზე მუშაობას გულისხმობდა, შემდეგი საფეხური მეურნეობის  ინდუსტრიით ჩანაცვლება იყო. ახლა, მხოლოდ 15 პროცენტი მოდის კიბუცების შემოსავლებზე სასოფლო-სამეურნეო სფეროდან. ფიზიკურ სამუშაოებს ძირითადად უცხოელი მუშები ასრულებენ. ბევრი რამ შეიცვალა ერთად ვახშმობის ან ერთნაირი ტანსაცმლით სიარულის კუთხით. ახლა ბავშვებიც მშობლებთან ერთად ცხოვრობენ, განსხვავებით ადრინდელი კიბუცებისგან.

ნიშანდობლივი ფაქტია, რომ კიბუცის მაცხოვრებლები მემარცხენე იდეების მატარებლები არიან და არ ეთანხმებიან ამჟამინდელი ულტრანაციონალისტური მთავრობის პოლიტიკას ღაზასა და დასავლეთის სანაპიროს მისამართით.

როგორც ვიცით, სოციალისტური კომუნები დასავლურ სამყაროში მე-19 და მე-20 საუკუნეებში არსებობდა, თუმცა კიბუციზმი მათგან ალბათ ყველაზე სიცოცხლისუნარიანი გამოდგა და ჯერაც აგრძელებს არსებობას. კაცია და გუნება, ზოგს ქალაქში მოსწონს ცხოვრება, ზოგს – კიბუცში, კოლმეურნეობა და კოლექტივი კი ჩვენი არცთუ შორეული ისტორიის ნაწილიც იყო. ჰო, იმასაც ამბობენ, პირველი კიბუცების გაჩენაში წვლილი ქართველ ივანე კოლელიშვილსაც აქვსო.

ავტორი: ლაშა ჩხაიძე