ვინ არიან იემენელი ჰუსიტები – ლაშა ჩხაიძის რუბრიკა

ისრაელი-ჰამასის ომში ჰუსიტებიც ცდილობენ გარკვეული როლი შეასრულონ და როლში რაკეტების სროლით შედიან. ჰუსიტები თავიანთ მოძრაობას “ანსარ ალლაჰ“-ს(ალლაჰის დამცველებს) უწოდებენ, თავად კი ჰუსიტებს მოძრაობის დამაარსებლის გამო ეძახიან. ჰუსიტურ მოძრაობას გრძელი და საინტერესო პრეისტორია აქვს და იგი არ უნდა აგვერიოს მე-15 საუკუნის ჩეხეთის ეროვნულ-განმათავისუფლებელ და ანტიკათოლიკურ მოძრაობაში, რომელსაც იან ჰუსი უძღოდა წინ და მის მიმდევრებს ჰუსიტები შეარქვეს. დღეს ჩვენი თემა იემენელი ჰუსიტებია.

ჩრდილოეთ იემენში მე-9 საუკუნის მიწურულს დაფუძნდა ზაიდის სექტა, რომელსაც სულიერი ლიდერები, იმამები მართავდნენ. მე-20 საუკუნის 60-იან წლებში იმამი ქვეყნიდან გააძევეს და ჩამოყალიბდა სამხედრო რეჟიმი, იემენის არაბული რესპუბლიკის სახელით. სახელმწიფოში ერთმანეთს დაუპირისპირდა სუნიტური და შიიტური ისლამის მიმდევარი მოსახლეობა, 70-იანი წლებიდან კი, საუდის არაბეთის მხარდაჭერით, ქვეყანაში ვაჰაბისტური იდეებიც ვრცელდება, რითაც ზაიდისტური ელიტების გავლენას წყალი შეუდგა. ამ ელიტებმა დიდი სამუშაო ჩაატარეს და სექტაში ნელ-ნელა გამოფხიზლების პროცესი დაიწყო.

ზაიდისტების ელიტამ ჩამოაყალიბა პარტია ალ-ჰაქი და პარტიის მიზანი გახდა ვაჰაბისტური იდეების გავრცელების აღკვეთა. თავის მხრივ, ვაჰაბისტებმა რეფორმისტული პარტია ჩამოაყალიბეს და ქვეყანაში დემოკრატიული პროცესების ჩანასახი გაჩნდა. თუმცა დემოკრატიამ იემენში ვერ იხარა და საბოლოოდ, ბევრი პოლიტიკური შეხლა-შემოხლის და დაპირისპირების შემდეგ, პრეზიდენტმა სალეჰმა 2004 წელს პოლიტიკური  ოპონენტის, ჰუსეინ ალ-ჰუსის დაპატიმრების გადაწყვეტილება მიიღო. ამ გადაწყვეტილებამ ჰუსიტების აჯანყება გამოიწვია და მალე ალ-ჰუსი მოკლეს. ჰუსიტების ლიდერი ცოტა ხნით ალ-ჰუსის მამა, შემდეგ კი ძმა გახდა.

აჯანყებულები წლების განმავლობაში მძიმედ შეიარაღდნენ და პრეზიდენტი სალეჰის ლეგიტიმაციას დიდი კითხვის ნიშანი დაუსვეს. საერთაშორისო მედიატორების ჩართულობით, სალეჰი გადადგა და 2012 წელს პოსტი ვიცე-პრეზიდენტმა ჰადიმ დაიკავა, თუმცა, იგი კიდევ უფრო სუსტი პრეზიდენტი გამოდგა.

ირანის მიერ მხარდაჭერილმა შიიტმა აჯანყებულებმა, ჰუსიტებმა 2014 წელს დედაქალაქი სანაა დაიკავეს, ამასთანავე, ითხოვდნენ მთავრობის გადადგომას და ნავთობზე ფასების დაკლებას. მოლაპარაკებებმა შედეგი ვერ გამოიღო, აჯანყებულებმა 2015 წელს პრეზიდენტის სასახლეც დაიკავეს და ჰადი აიძულეს გადამდგარიყო.

სპარსეთის ყურის ქვეყნების კოალიციამ, რომელსაც საუდის არაბეთი ლიდერობდა, იემენი ეკონომიკურ ბლოკადაში მოაქცია და აშშ-ის მხარდაჭერით ჰუსიტებს საჰაერო დარტყმებსაც აყენებდა. ამასობაში, ყოფილმა პრეზიდენტმა ჰადიმ თავისი გადადგომა გააუქმა, მთავრობა ჩამოაყალიბა და სამხრეთულ საპორტო ქალაქ ადენში გამაგრდა. ჰუსიტურმა არმიამ ქალაქს დაარტყა და ჰადი საუდის არაბეთში გაიქცა.

ირანისა და ყურის ქვეყნების, ანუ რეგიონალური ძალების ჩართვამ ამ კონფლიქტში, იემენის საზოგადოებაში კიდევ უფრო გააფართოვა სუნიტურ-შიიტური შუღლის დიაპაზონი. 2015 წელს საუდის არაბეთმა საზღვაო ბლოკადა მოაწყო, რათა ირანს ვერ მოეხერხებინა ჰუსიტებისათვის დახმარების მიწოდება. საპასუხოდ, ირანმა საზღვაო ფლოტი გაგზავნა და საუდის არაბეთთან ლამის ომი წამოიწყო. ყველაფერი ბოლოს ქვეყანაში შექმნილი ჰუმანიტარული კრიზისით დაგვირგვინდა.

თითქმის 30 წლიანი პრეზიდენტობის შემდეგ ხელისუფლებას ჩამოშორებული სალეჰი სცენაზე დაბრუნდა და გამოაცხადა, რომ ჰუსიტებთან ერთად გააკონტროლებდა დედაქალაქსა და ჩრდილოეთ იემენს, რამდენიმე თვეში კი თავის მხარდამჭერებს მოუწოდა, ხელში იარაღი აეღოთ ჰუსიტების გასანადგურებლად. ჰუსიტებმა სალეჰი მოკლეს და მისი არმია ორ დღეში გაანადგურეს.

2021 წელს ჰუსიტებმა დაარტყეს ქალაქ მარიბს, იემენის საერთაშორისოდ აღიარებული მთავრობის ბოლო ფორპოსტს და მალევე, საჰაერო რაკეტებით თავს დაესხნენ საუდის არაბეთში აეროპორტებს და ნავთობის ტანკერებს. საუდელების კოალიციამ საპასუხოდ სანაას დაარტყა.

სამოქალაქო ომს ემატება ისიც, რომ ზოგი ავტორიტეტული წყაროს მოსაზრებით, აშშ კონტრტერორისტულ ოპერაციებს აწარმოებს ალ-ქაიდასა და ისლამური სახელმწიფოს სამხედრო დაჯგუფებების წინააღმდეგ იემენის ტერიტორიაზე. აშშ-ის მთავარი საზრუნავი რეგიონში ამ ორი ტერორისტული ორგანიზაციის წინააღმდეგ ბრძოლაა, თავად ჰუსიტები კი აშშ-ის პირდაპირ თავის ტკივილად არ განიხილებიან, ისინი რეგიონში ამერიკელების მთავარი მოკავშირის, საუდის არაბეთის ინტერესებს უპირისპირდებიან. ჯო ბაიდენმა ისიც კი განაცხადა, რომ აპირებს ჰუსიტებს ტერორისტული ორგანიზაციის სტატუსი მოუხსნას.

შარშან, ათწლეულის განმავლობაში პრეზიდენტის წოდების ტარების შემდეგ, საბოლოოდ გადადგა ჰადი და გზა დაუთმო საპრეზიდენტო საბჭოს, რომელიც იემენის საზოგადოების პოლიტიკური ნამსხვრევების 7 წევრისგან შედგება. საბჭოს ხელმძღვანელობს ჰადის ყოფილი მრჩეველი რაშად ალ-ალიმი, რომელსაც, რა თქმა უნდა, მჭიდრო კავშირი აქვს საუდის არაბეთის ელიტებთან.

ამ კონფლიქტმა მსოფლიოს უსასტიკესი ჰუმანიტარული კრიზისი გამოიწვია და იემენში უამრავი სამოქალაქო პირი იმსხვერპლა. 22 მილიონ იემენელს დაუყოვნებლივი დახმარება ესაჭიროება, 5 მილიონი ცხოვრობს შიმშილობის რისკის ქვეშ, მილიონი მოქალაქე კი ქოლერას ეპიდემიამ დააზარალა. გავრცელებული მოსაზრებით, კონფლიქტის ყველა მხარე არღვევდა ადამიანთა უფლებებს და საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის ნორმებს.

ირანსა და საუდის არაბეთს შორის ბოლო ხანებში ჩინეთის მედიაციით მიმდინარეობდა მოლაპარაკებები, რომელმაც წერტილი უნდა დაუსვას გაუთავებელ დაპირისპირებას. ჰუსიტებსა და საუდელებს შორის მედიატორობას ომანი სწევს. მოლაპარაკებების საკითხებად სახელდება ჰუსიტების კონტროლქვეშ მყოფი პორტების და სანაას აეროპორტის გახსნა, რეკონსტრუქცია და იემენიდან უცხოური სამხედრო ძალების გაყვანა. საბედნიეროდ, ბოლო პერიოდში საომარი მოქმედებების კოეფიციენტი ძალიან დაბალია. მოლაპარაკებებს ართულებს ალტერნატივის არსებობა. კულუარებში საუბრობენ  სამხრეთ იემენის სუვერენული სახელმწიფოს ჩამოყალიბებაზე.

ავტორი: ლაშა ჩხაიძე