21 – ე საუკუნე ციფრული ტექნოლოგიების ეპოქაა, ინტერნეტი და სხვადასხვა ტექნოლოგიური საშუალება ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრების განუყოფელ ნაწილად არის ქცეული და მას თითქმის ყველა ასაკის ადამიანი იყენებს. ინტერნეტმა და სოციალურმა ქსელებმა შეიცვალა ჩვენი აზროვნება, ურთიერთობები, საქმიანობის სფეროები, განათლება, ბიზნესი და გართობა. ინტერმეტმა ერთგვარად გაამარტივა კიდეც ჩვენი ცხოვრება და საქმიანობა. მოგვცა დროისა და ფინანსების დაზოგის საშუალება. მისი გამოყენებით შეგვიძლია, სახლიდან გაუსვლელად გადავიხადოთ გადასახადები, შევიძინოთ ნივთები, უფასოდ მივიღოთ განათლება და შევისწავლოთ სხვადასხვა ხელსაქმე. ინტერნეტის საშუალებით ინფორმაციაზე შეუზღუდავი წვდომის საშუალება გვეძლევა. ინტერნეტმა ხელი შეუწყო ახალი პროფესიების შექმნას. თუ გავითვალისწინებთ იმ სარგებელს, რაც ინტერნეტმა მოუტანა კაცობრიობას, ასევე მას გააჩნია უარყოფითი მხარეებიც, რომელიც ზოგჯერ პოტენციურ საფრთეებს უქმნიან მომხმარებლის პერსონალურ ინფორმაციას, ბიზნესსა თუ პირად ურთიერთობებს. ინტერნეტი ზედამხედველია, რომელიც მუდმივად აკვირდება ჩვენს ქმედებებს, ინიშნავს ისტორიებს, იმახსოვრებს საკრედიტო და პირად ინფორმაციებს. მან იცის, რა მოგვწონს ან რა გვაინტერესებს. თუმცა სად გადის ინტერნეტისა და მომხმარებლის ურთიერთობას შორის ზღვარი და რა უნდა ვიცოდეთ და გავაკეთოთ იმისათვის, რომ მის ხელთ არსებული ინფორმაცია ჩვენ წინააღმდეგ მომართულ იარაღად არ იქცეს, ამ პროცესის თანმდევი კითხვაა. პრობლემები, რომელსაც შესაძლოა ინტერნეტ მომხმარებელი გადააწყდეს და რა უნდა ვიცოდეთ იმისთვის , რომ ინტერნეტის უსაფრთხოთ გამოყენება შევძლოთ:
1.კიბერბულინგი:კიბერბულინგის მიზანი ადამიანის დაშინებას, შერცხვენას თუ გაბრაზებას ისახავს მიზნად. კიბერბულინგის მაგალითებია:
კონკრეტული ადამიანის შესახებ ცრუ ინფორმაციის ან უხერხული ფოტო-ვიდეო მასალის გავრცელება სოციალურ ქსელში შეურაცხმყოფელი ან მუქარის შემცველი შეტყობინებების, ფოტოების ან ვიდეოს გაგზავნა შეტყობინებების პლატფორმის მეშვეობით კონკრეტული ადამიანის სახელით მავნე შინაარსის შემცველი შეტყობინებების გაგზავნა მათი მომხმარებლის ანგარიშის მოპოვების ან ყალბი ანგარიშის შექმნის გზით. კვლევები აჩვენებს, რომ კიბერბულინგის მსხვერპლი მეტწილად მოზარდები არიან. კიბერბულინგის შედეგები უმეტესწილად ძალიან მძიმეა და შესაძლოა საკმაოდ დიდხანს გაგრძელდეს.რას იწვევს კიბერბულინგი?
ფსიქოლოგიური ზემოქმედება – ადამიანი თავს განაწყენებულად, შერცხვენილად ან სულელად გრძნობს, მას შიში ან სიბრაზე სდევს თან. თუ პრობლემა დროულად არ მოგვარდა, შესაძლებელია მსხვერპლი ალკოჰოლზე ან ნარკოტიკულ საშუალებებზე დამოკიდებული გახდეს. ემოციური ზემოქმედება – ადამიანი თავს შერცხვენილად გრძნობს და ყველანაირ ინტერესს კარგავს იმის მიმართაც კი, რაც ადრე უყვარდა. გამძაფრებულია სირცხვილისა და დაუცველობის განცდა. მომატებულია ისეთი შეგრძნებები , როგორიცაა მარტოსულობა, გულჩვილობა. ხშირ შემთხვევაში გადაჭარბებული ემოციური ზეგავლენა გადაიზრდება ფიზიკური ჯანმრთელობის დარღვევაში. ფიზიკური ზეგავლენა – ადამიანში იწვევს მუდმივი დაღლილობის შეგრძნებას (ძილის დარღვევა) ან თავისა და მუცლის ტკივილს. ვის უნდა მივმართოთ ონლაინ ბულინგის დროს და რა პრევენციული ღონისძიებები უნდა გატარდეს?
თუკი ბულინგი სოციალურ პლატფორმაზე მოხდა, მაშინ დაუყოვნებლივ დაბლოკეთ ბულერი და მომხდარის შესახებ თავად პლატფორმას აცნობეთ. გახსოვდეთ, რომ სოციალური მედიის კომპანიები ვალდებულნი არიან, თავიანთი მომხმარებლის უსაფრთხოება უზრუნველყონ. გახსოვდეთ! ბულინგის შესაჩერებლად, უმნიშვნელოვანესია მისი გამოვლენა და შესაბამისი პირებისთვის შეტყობინება. ნუ დარჩებით პრობლემასთან მარტო! ბულინგის დროს მნიშვნელოვანია სანდო პირთან გასაუბრებაა, იქნება ეს მშობელი, ოჯახის წევრი თუ სხვა. მაგრამ თუ გიძნელდებათ ამ თემაზე ნაცნობებთან საუბარი, შეგიძლიათ, პროფესიონალის დახმარება მიიღოთ. (მაგ. ფსიქოლოგი) მიმართეთ შესაბამის უწყებებს! პოლიციას ან გადაუდებელი დახმარების სამსახურს.
2. ფიშინგი
ფიშინგის მიზანი მომხმარებლის საკრედიტო ბარათებზე წვდომის მოპოვებაა. ამ დროს მსხვერპლს მისდის მოწვევა საიტზე, სადაც მას ეკითხებიან დაცულ ინფორმაციას – პაროლებს, საკრედიტო ბარათის ან საბანკო ანგარიშის ნომერს. საიტი უმეტეს შემთხვევაში ცნობილი ორგანიზაციის ვებ-გვერდს ჰგავს. შეტევის დროს გამოიყენება მეილი, რომელიც იგზავნება კიბერ-კრიმინალების მიერ. ძირითადად, მეილი წარმოჩენილია როგორც სანდო წყაროსგან მიღებული შეტყობინება, როგორიცაა ბანკი ან ნებისმიერი სხვა ორგანიზაცია თუ პირი ვისთანაც მსხვერპლს შესაძლოა ქონდეს ურთიერთობა. მეილი შენიღბულია, როგორც სასწრაფო შეტყობინება, რომელშიც დამატებითი ინფორმაციისთვის მოთავსებულია ვებ-ბმულები ან მიმაგრებული დოკუმენტები. ფიშინგ მეილში მოთავსებულ ბმულზე გადასვლის, ან ფაილის გახსნის შედეგად შესაძლებელია მოხდეს მსხვერპლის კომპიუტერში შეღწევა ან მისგან დამატებით სენსიტიური ინფორმაციის მოთხოვნა (პაროლი, მომხმარებლის სახელი, ბარათის ინფორმაცია და სხვა). კიბერ-დამნაშავეები ცდილობენ ფიშინგ მეილები დააგზავნონ მასიურად, მაქსიმალურად მეტ ადრესატთან, რაც მათი წარმატების ალბათობას რეალურს ხდის.
როგორ დავიცვათ თავი ფიშინგისგან?
ნუ ენდობით მეილებს, რომლებიც თქვენგან პირადი ინფორმაციის ან საბანკო დეტალების შეყვანას ითხოვს. თქვენი ბანკი არასდროს მოგთხოვთ სენსიტიურ ინფორმაციას ელ-ფოსტით.გადაამოწმეთ ვებ-გვერდის მისამართი. გახსოვდეთ რომ „გაყალბებული” ვებ-გვერდის მისამართი შეიძლება მიმსგავსებული იყოს ორიგინალთან და შეცვლილი იყოს ერთი ან რამდენიმე სიმბოლო. თუ წერილი გამოგზავნილია ნაცნობი ადამიანისგან, ეს იმას არ ნიშნავს რომ ის არ იქნება საფრთხის შემცველი. შესაძლებელია თქვენი ნაცნობის კომპიუტერი დაინფიცირებული იყოს, რომელიც აგზანიდეს საფრთხის შემცველ წერილებს. არ ენდოთ შეტყობინებებს, რომლებშიც თქვენგან სასწრაფოდ ითხოვენ რაიმე ქმედებას. სასწრაფოობა ხშირად იმის ნიშანია, რომ კიბერდამნაშავესთან გაქვთ საქმე. მაქსიმალურად შეზღუდეთ ინფორმაციის (რომელმაც თქვენს შესახებ შესაძლებელია დამატებითი დეტალები მიაწოდოს უცხო პირს) გაზიარება სოციალურ ქსელში, Facebook-ზე, ფორუმებზე და სხვა ონლაინ პლათფორმებზე. რაც უფრო მეტ პერსონალური ტიპის ინფორმაცია იქნება ხელმისაწვდომი საჯაროდ თქვენზე, მით უფრო გაუადვილდება კიბერ-დამნაშავეს თქვენი მახეში გაბმა.
3. ვირუსები და ჯაშუშური პროგრამები ვირუსი მავნე პროგრამის კონკრეტულ ტიპს წარმოადგენს. ვირუსი ფაილებსა და პროგრამებს ეკვრის და მისი გავრცელების ძირითადი წყარო ვებსაიტები და ელ. ფოსტაა. ვირუსის გარდა არსებობს ჯაშუშური პროგრამები, რომელიც კომპიუტერში არსებულ გარკვეული ტიპის მონაცემებს იძიებს, როგორიცაა პაროლი და სხვადასხვა ინტერნეტ აქტივობა. ვირუსები კომპიუტერში სხვადასხვა საშუალებით ვრცელდება. ესენია:
SSD, HDD დისკები და ფლეშკები; ინტერნეტი (საიტები, მეილი, ფაილები და ა.შ.); სოციალური ქსელები (სხვადასხვა ლინკები, რომელიც მეილით ან მესენჯერით ვრცელდება); „უფასო“ პროგრამები/საიტები; რეკლამები როგორ დავიცვათ თავი ვირუსებისგან და ჯაშუშური პროგრამებისგანგამოიყენეთ ძლიერი პაროლი ასოროგორ დავიცვათ თავი ვირუსებისგან და ჯაშუშური პროგრამებისგან ?
გამოიყენეთ ძლიერი პაროლი ასოების, ციფრების, სპეციალური სიმბოლოების (სულ მცირე 8-10 სიმბოლოს) კომბინირებით და შეცვალეთ ისინი რეგულარულად. გამოიყენეთ ანტივირუსული პროგრამები შეაფერხეთ თქვენი კომპიუტერის დავირუსება ანტივირუსული პროგრამების ინსტალაციითა და პერიოდულად განახლებით. ზოგადად, ერიდეთ უცხო რესურსებს, ყოველთვის გადაამოწმეთ მათი ავთენტურობა, პირადი მონაცემების შეყავანამდე (თუნდაც ელ-ფოსტის).
4. დეზინფორმაცია / ფეიკ ნიუსები“ფეიკ ნიუსებს” დიდი (ნეგატიური) ზეგავლენის მოხდება შეუძლია ადამიანზე, მის აზროვნებასა და ქმედებეზე. მედიაექსპერტების თქმით , „ფეიკ ნიუსს“ მიზანია უნდობლობა, დეზინფორმაცია და მანიპულირება. დეზინფორმაცია ზეგავლენას ახდენს საზოგადოებაში აზრის ფორმირებას და ცვლის ადამიანების ქმედებას. შედეგად, ხელს უწყობს სოციუმში არასწორი შეხედულებების ჩამოყალიბებას, დაბნეულობის გამძაფრებასა და ეჭვების გაღრმავებას. არასწორი ინფორმაციისა და ცრუ ნარატივების გავრცელება თანამედროვე სამყაროს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევაა, რომელიც ხელს უშლის დემოკრატიულ განვითარებას. ე.წ. “ფეიკ ნიუსები” უმეტესწილად სოციალური ქსელების მეშვეობით ვრცელდება , თუმცა ასევე ვხვდებით საინფორმაციო გამოშვებებში. მისი გავრცელების მიზანი თავისთავად მკითხველის/მაყურებლის მოტყუება, შეცდომაში შეყვანაა, ხშირ შემთხვევაში კი სცილდება ამ ლოკალურ მიზნებს და შეუძლია პოლიტიკური დღის წესრიგის დაყენება, შეცვლა და მოსახლეობაში საყოველთაო დაბნეულობის გამოწვევა. ხშირად, გამოგონილი, ე.წ. „ფეიკ ნიუსების“ გავრცელება შესაძლოა კომერციულად მომგებიანი იყოს ზოგიერთი ონლაინ გამოცემისთვის, რომლებიც ამ გზით, გარკვეული რაოდენობის მკითხველის მოზიდვას ახერხებენ.
როგორ უნდა ამოვიცნოთ „ფეიკ ნიუსი“ და როგორ უნდა დაიცვას თავი მისგან საზოგადოებამ?
გადაამოწმეთ ფაქტები – სტატიაში მითითებული ფაქტების გადამოწმებას უმნიშვნელოვანესი ადგილი უჭირავს „ფეიკ ნიუსების“ გამოაშკარავების საქმეში. ხშირ შემთხვევაში „ფეიკ ნიუსებში“ დამახინჯებულია ფაქტები, მოვლენები და თარიღები, რომლის გადამოწმებაც მარტივია. გადაამოწმეთ, ასევე გავრცელებული ინფორმაცია მიმდინარე ამბავია თუ კარგად დავიწყებული ძველი; იყავით მეტად დაკვირვებული – ინფორმაციის გაცნობისას, აუცილებლად გადაამოწმეთ გავრცელებული ინფორმაციის წყარო, ვებგვერდის წარმომავლობა, არის თუ არა მითითებული წყარო სანდო და გაიგეთ მეტი ინფორმაციის ავტორის შესახებ; ალტერნატიული წყაროები – გადაამოწმეთ ამა თუ იმ ინფორმაციას ავრცელებს თუ არა სხვა რომელიმე ალტერნატიული და დადებითი რეპუტაციის მქონე საინფორმაციო საშუალება. ნახეთ, თავად ამ სტატიაში არის თუ არა მოშველიებული რომელიმე სხვა წყარო და თავად ამ წყაროს სანდოობაც შეამოწმეთ; როდესაც საქმე ეხება ყალბი, არასწორი ინფორმაციის შინაარსის შეფასებას, ჩვენი მთავარი იარაღი ჩვენი ინფორმირებულობა და ინფორმაციის ალტერნატიული წყაროების მოძიების უნარებია. ზემოთ ჩამოთვლილი საფრთხეებიდან გამომდინარე სოციალურ ქსელებთან და ინტერნეტთან მეტი ყურადღება გვმათებს. თუმცა ,მხოლოდ ყურადღება არ კმარა. როგორც ამბობენ, ცოდნა ძალაა და ჩვენც ამ იარაღით უნდა შევიარაღდეთ, იმისათვის რომ მეტად გათვიცნობიერებული ვიყოთ და შევძლოთ თავიდან ავიცილოთ ინტერნეტიდან მომავალი საფრთხეები.ავტორი: ლიკა თურქაძე
მომზადებულია პროექტის “მეტი მედია განათლება – ნაკლები სივრცე ფეიკ-ნიუსებისა და დეზინფორმაციისთვის” ფარგლებში.
კომენტარები
Loading ...