ინტერვიუ: საქართველოში მესიების დრო უნდა დამთავრდეს

ამერიკის ყოფილი ორი ელჩი საქართველოში, კენეტ იალოვიცი და უილიამ კორტნი ქვეყანაში ბოლო დროს განვითარებულ მოვლენებს აფასებენ. კენეტ იალოვიცი ამბობს, რომ ქვეყანაში მესიების დრო უნდა დამთავრდეს. ის ასევე დასძენს, რომ სამწუხაროდ, საქართველოში არ შეიქმნა ახალგაზრდა ქართველი ლიდერების კადრები, რომლებიც ქვეყანას დამოუკიდებლად მართავდნენ.

უილიამ კორტნი კი ამბობს, რომ საქართველოში სულ მოსახლეზე შემოსავალი ორჯერ უფრო ნაკლებია, ვიდრე ბულგარეთში, რომელიც ევროკავშირის ყველაზე ღარიბი ქვეყანაა. ის ამბობს, რომ დემოკრატიის და ევროინტეგრაციის პროცესის წარმატებით წარმართვისთვის, ქვეყანამ უნდა შეძლოს, ეკონომიკაზე სახელმწიფოს გავლენის შემცირება და კერძო სექტორისა და ინვესტიციებისთვის მეტი თავისუფლების მიცემა. ორ ყოფილ ელჩს „ამერიკის ხმის“ ჟურნალისტი ია მეურმიშვილი ყოველკვირეულ გადაცემაში „ხედვა ვაშინგტონიდან“ ესაუბრა.

ცოტა ხნის წინ თქვენ ერთობლივი სტატია გამოაქვეყნეთ. რატომ გადაწყვიტეთ მისი დაწერა?

კენეტ იალოვიცი: ორივე ჩვენგანი საქართველოს დემოკრატიის განვითარების კურსს დიდი ხანია ვაკვირდებით. იყო პერიოდები, როდესაც პროგრესი ჩერდებოდა და შემდეგ ისევ იწყებოდა, მაგრამ ზოგადი პროგრესი ყოველთვის შესამჩნევი იყო და გამორჩეულად კი ბოლო წლების განმავლობაში. განსაკუთრებით, ბატონი სააკაშვილისგან ქართული ოცნებისთვის ძალაუფლების მშვიდობიანად, არჩევნების გზით გადაცემა . თუმცა, ბოლო ერთი წლის განმავლობაში ისეთი მოვლენები ხდება, რაც ძალიან გვაშფოთებს.

ერთი წლის წინ საქართველოში ვიყავი საპრეზიდენტო არჩევნებზე დამკვირვებლის რანგში. დეტალებზე არ ვისაუბრებ, მაგრამ რამდენიმე ისეთი ელემენტი იყო ამ არჩევნებში, რომლებიც წინ გადადგმულ ნაბიჯად არ ითვლება. მას შემდეგაც რამდენიმე რა მოხდა. გავრილოვის საქმე, ბევრი კუთხით, ძალიან სამწუხარო მოვლენა იყო. მომიტინგეების წინააღმდეგ ძალის, მათ შორის რეზინის ტყვიების გამოყენება, რომლის გამოც ორმა ადამიანმა თვალი დაკარგა, არ იყო კარგი. ძალადობა არც ერთი მხრიდან არ იყო კარგი, მაგრამ ჩვენ მიგვაჩნია, რომ ძალის გამოყენების ხარისხი არაპროპორციული იყო.

ამასთან, „ქართული ოცნება“ კომპრომისზე წავიდა, პარლამენტის სპიკერი თანამდებობიდან გადააყენა და პროპორციულ საპარლამენტო არჩევნების ჩატარებას დათანხმდა. ამის შემდეგ კი აღმოჩნდა, რომ ქართულმა ოცნებამ პროპორციულ არჩევნებზე დაპირების შესრულება ვერ შეძლო. ამას შემდეგ ის მოჰყვა, რომ საქართველოში რამდენიმე ძალიან მნიშვნელოვანმა ადამიანმა „ენ-დი-აი“ და „აი-არ-აი“ და ზოგადად, ამერიკის მიერ მხარდაჭერილი არასამთავრობოები გააკრიტიკა. ეს ყველაფერი ჩვენი მხრიდან სერიოზული შეშფოთების საბაბს აჩენს. ეს ვითარება გამოიყურება, როგორც დღემდე არსებული პროგრესიდან უკან დახევა.

თქვენ რამდენიმე მოვლენა ჩამოთვალეთ. შარშანდელი საპრეზიდენტო არჩევნები რომ არ ჩავთვალოთ, ივნისის შემდეგ ქვეყანაში ნეგატიური მოვლენების ტალღა დაიწყო. ბატონო კორტნი, თქვენთვის რა არის ამ გადმოსახედიდან შემაშფოთებელი? თქვენ საქართველოს დიდი ხანია აკვირდებით და ჩართული ხართ საქართველოსთან დაკავშირებულ საკითხებში. თქვენ რა გაწუხებთ ყველაზე მეტად?

უილიამ კორტნი: ყველაფერს ვეთანხმები, რაც ელჩმა იალოვიცმა თქვა. ერთს იმას დავამატებ, რომ პოსტ-საბჭოთა სივრცეში მოსახლეობის მხრიდან მოლოდინების ზრდის ეტაპს გავდივართ. მაგალითად, სომხეთში ფაშინიანის რევოლუცია მოხდა, რაც აქამდე დადებით მოვლენაა. უკრაინაში ზელენსკიმ ფაქტობრივად მესამე რევოლუცია მოახდინა და კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლას აქტიურად ცდილობს. ამ დადებითი ცვლილებების კონტექსტში საქართველოს მხრიდან დემოკრატიული განვითარების გზაზე უკან გადადგმული ნაბიჯი უფრო თვალნათლივ ჩანს. ამიტომაც გადავწყვიტეთ, რომ ამ თემაზე ყურადღების გამახვილება სასარგებლო იქნებოდა.

რამდენადაც ჩემთვისაა ცნობილი, ვაშინგტონში საქართველოდან ვიზიტით ჩამოსულ სტუმრებს — როგორც მთავრობის, ასევე არასამთავრობო სექტორის წარმომადგენლებს — ხშირად ხვდებით. რა გზავნილები გაქვთ მათთან — თუ ეს კონფიდენციალური არ არის, რაზე ესაუბრებით ხოლმე დელეგაციების წევრებს?

კენეტ იალოვიცი: ერთ-ერთ ასეთი შეხვედრა წუხელ გვქონდა ქართულ დელეგაციასთან, რომელსაც პარლამენტის ვიცე-სპიკერი ხელმძღვანელობს. მათთან ბევრ იმ თემაზე ვისაუბრეთ, რომელიც ზემოთ ჩამოვთვალეთ. მინდა ორი საკითხზე განსაკუთრებით გავამახვილო ყურადღება. პირველი ისაა, რომ საქართველომ თავისი სწრაფვა, გახდეს დასავლური თანამეგობრობის სრულფასოვანი წევრი, არა მხოლოდ უსაფრთხოების გამყარების მიზნით უნდა გააგრძელოს, არამედ იმიტომაც, რომ მას დასავლეთთან საერთო ღირებულებები აქვს იქნება ეს საბაზრო ეკონომიკა, მოქნილი დემოკრატიული პრინციპები თუ ადამიანის უფლებები.

როცა ვხედავთ, რომ ქვეყნის ლიდერები არასამთავრობო ორგანიზაციებს ესხმიან თავს, ან ოპოზიციაზე თავდასხმის ზოგიერთ განცხადებას საჯაროდ აკეთებენ –და აქვე მინდა ვთქვა, რომ არც ოპოზიციაა ბოლომდე სუფთა — სადარდებელი გვიჩნდება. იმისთვის, რომ სრულფასოვანი წევრი იყო, უნდა გაიზიარო ეს ღირებულებები და ადამიანები შესაბამისად უნდა იქცეოდნენ.

არ ვიცი რბილად როგორ მოგაწოდოთ მეორე საყურადღებო თემა, რომელზეც წუხელ დელეგაციასთანაც ვისაუბრეთ, ამიტომ პირდაპირ გეტყვით. საქართველოში მესიების როლი უნდა დამთავრდეს. ეს ადამიანები იყვნენ ბატონი გამსახურდია, ბატონი შევარდნაძე, ბატონი სააკაშვილი და ახლა ბატონი ივანიშვილი. ცხადია, ეს საქართველოს პოლიტიკური სისტემის შედეგია და საქართველოს შიდა საქმეა. მაგრამ მე ის მაწუხებს, რომ ბატონი ივანიშვილი პარტიის თავმჯდომარეა, მაგრამ ის არჩეული ოფიციალური პირი არ არის. ერთ წელზე მეტხანს ის პრემიერ-მინისტრი იყო და შემდეგ გადაწყვიტა, რომ თანამდებობა დაეტოვებინა. მას შემდეგ, რაც ის პარტიის თავმჯდომარე გახდა, ჩვენ გვესმის, რომ ის არის მთავარი ძალა, რომელიც ქვეყანას მართავს. პრემიერ-მინისტრები მიდიან და მოდიან და ვერ გაიგებ რატომ. ისინი ძირითადად, ბატონ ივანიშვილთან არიან დაკავშირებული. სამწუხაროდ, არ მოხდა ის რაც მოსალოდნელი იყო — არ შეიქმნა ახალგაზრდა ქართველი ლიდერების კადრები, რომლებიც პრემიერ მინისტრები, მინისტრები გახდებოდნენ და რომლებიც გადაწყვეტილებებს მიიღებდნენ იმაზე დაყრდნობით, რომ ისინი ხალხის მიერ არიან არჩეული. ქართული დემოკრატიის განვითარების მხრივ, ეს ერთ-ერთი ნაკლოვანებაა.

ცოტა ხნის წინ, ბატონმა ივანიშვილმა განაცხადა, რომ ამერიკის მიერ დაფინანსებული არასამთავრობო ორგანიზაციები ამერიკა-საქართველოს ურთიერთობებს აზიანებენ. ეს განცხადება მან მას შემდეგ გააკეთა, რაც “აი-არ-აიმ” საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვის შედეგები გამოაქვეყნა. რას ფიქრობთ მსგავს განცხადებებზე, რომლებიც ქვეყნის მმართველობის წამყვანი პირებისგან მოდის

უილიამ კორტნი: ლიდერების მხრიდან ეს იშვიათი შემთხვევა არ არის, როდესაც საზოგადოებრივი აზრის დამოუკიდებელი გამოკითხვა მათთვის პოპულარობის არასახარბიელო შედეგებს აჩვენებს, ისინი ამ შედეგებს აკრიტიკებენ. “ენ-დი-აის,” “აი-არ-აის” გამოკითხვებს საკმაოდ კარგი მეთოდოლოგია აქვთ, რომელსაც მთელს მსოფლიოში სცემენ პატივს. მე არ მსმენია მათ სისტემური ხარვეზის შესახებ. მეორეს მხრივ, გამოკითხვები მნიშვნელოვან პრობლემებს გამოკვეთს. ერთ-ერთი ასეთი პრობლემა, მაგალითად ისაა, რომ “აი-არ-აის” მიერ ჩატარებულმა გამოკითხვამ აჩვენა, რომ 71 პროცენტს ყველაზე დიდ პრობლემად ეკონომიკა მიაჩნია. საქართველოსთვის ეს სერიოზული პრობლემაა. სულ მოსახლეზე მთლიანი შიდა პროდუქტის წილი საქართველოსა და უკრაინაში ორნახევარჯერ დაბალია რუსეთთან და ყაზახეთთან შედარებით. ორივე ქვეყანამ ეკონომიკური განვითარების მიმართულებით სერიოზული ეკონომიკური რეფორმები უნდა განახორციელონ. ორივე ქვეყანა მინიმალურად იყენებს საკუთარ შესაძლებლობებს. ამ მხრივ, საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვა მნიშვნელოვანია, რადგან ის მიუთითებს იმაზე, რომ სწრაფი ეკონომიკური განვითარება დაეხმარება იმ ძალას, რომელიც ხელისუფლებაშია.

კენეტ იალოვიცი: თუ შეიძლება დავამატებ. მთლიანად ვეთანხმები ელჩ კორტნის, თუმცა ერთს დავამატებ. ამ ქვეყანაში გამოკითხვების დიდი მრავალფეროვნება გვაქვს. ჩვენ თავს არ ვესხმით ხოლმე რომელიმე გამოკითხვას იმის გამო, რომ არ მოგვწონს მისი შედეგები. საქართველოში ჩატარებული გამოკითხვები ასევე აჩვენებს მზარდ უკმაყოფილებას დემოკრატიის ხარისხთან დაკავშირებით. მოსახლეობის დაახლოებით ნახევარს არ აქვს გადაწყვეტილი რომელ პარტიას მისცემს ხმას. შეშფოთების და ვიტყოდი, სიბრაზის ნაწილი იმას უკავშირდება, რომ მთავრობა ვერ ასრულებს ხალხის მოლოდინს. გამოკითხვები ლიდერებისთვის საკმაოდ ინფორმაციული შეიძლება იყოს და იმის ნაცვლად, რომ ისინი გამოკითხვებს თავს დაესხან, შესაძლოა უკეთესი იდეა იყოს მათზე დაკვირვება.

თქვენ თქვით, რომ ცოტა ხნის წინ ქართულ დელეგაციას შეხვდით. ფიქრობთ თუ არა, რომ ამერიკელ პარტნიორებთან კომუნიკაციაში ჩავარდნაა? მთავრობის წარმომადგენლები ამბობენ, რომ ვაშინგტონში საქართველოს შესახებ ინფორმაციას და ახალ ამბებს ოპოზიცია და არასამთავრობოები ავრცელებენ, რომლებიც პოლიტიკურ კონკურენციაში ერთ მხარეზე არიან. მეორეს მხრივ მთავრობას ინფორმირების საკუთარი არხები აქვს. საბოლოო ჯამში, ვაშინგტონში ადამიანების ინფორმირების დონე ხშირად იმაზეა დამოკიდებული თუ ვის ხვდებიან ისინი საქართველოდან. თუმცა, ამ ბოლო დროს გახშირდა კრიტიკა, განსაკუთრებით, კონგრესის მხრიდან. რამდენადაც მე ვიცი, თქვენ საქართველოდან ჩამოსულ დელეგაციებს ხშირად ხვდებით. ფიქრობთ თუ არა, რომ საქართველოს მთლიანობაში კომუნიკაციის პრობლემა აქვს?

კენეტ იალოვიცი: ჩემთვის ძალიან ცხადია ის, რომ ისე როგორც შეერთებული შტატები, საქართველოც უკიდურესად პოლარიზებულია. ჩვენ პარტიებს შორის მძაფრ დაპირისპირებებზე, კონფრონტაციულ რიტორიკაზე ვისაუბრეთ. დიახ, ასეა. როცა ოპოზიციის ლიდერებს ვესაუბრებით და როცა სამთავრობო დელეგაციებთან გვაქვს შეხვედრები, როგორიც ახლა იმყოფება ვაშინგტონში, განსხვავება ნამდვილად არის. ისინი სამყაროს ორ განსხვავებულ სახეს წარმოადგენენ. იმედი გვაქვს, რომ საქართველოში კომპრომისი მოხდება. იმედი გვაქვს, რომ პარლამენტში პროპორციული წარმომადგენლობა იქნება და პარლამენტი ერთი პარტიის დომინაციისგან მრავალპარტიულ წარმომადგენლობაზე გადავა, სადაც ოპოზიციას ხმა ექნება და მთავრობა კონსტიტუციის შეცვლას ვერ შეძლებს ყოველ წელს, როცა ეს მოუნდება. ამის მეორე მხარე ისაა, რომ “ქართულ ოცნებას” მიაჩნია, რომ ძლიერ პოზიციაშია და ეს ცვლილება მათთვის საფრთხეს წარმოადგენს.

ძალიან მოკლედ რომ თქვათ, რას ფიქრობთ პროპორციულ წარმომადგენლობაზე ზოგადად. თქვენ ბევრ ქვეყანაში და ქვეყანასთან გიმუშავიათ. ზოგადად, პროპორციული საარჩევნო სისტემა კარგია თუ არა? დღეს მთავრობის წარმომადგენლები ამბობენ, რომ პროპორციული არჩევნები არც ისე კარგია, როგორც ეს შორიდან ჩანს.

უილიამ კორტნი: ამერიკაში მთლიანად მაჟორიტარული სისტემა გვაქვს. ზოგიერთ სხვა ქვეყანაში შერეული სისტემაა. მთავარი ის არ არის თუ რა სისტემა გაქვს. მთავარი ისაა, რომ არჩევნები პატიოსნად ჩატარდეს. საქართველოში ბოლო საპრეზიდენტო არჩევნები, როგორც საერთაშორისო, ასევე ადგილობრივი დამკვირვებლების შეფასებით, არ იყო სამართლიანი და თავისუფალი. დასავლეთში საქართველოს რეპუტაციისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია მომავალი არჩევნები თავისუფალი და სამართლიანი იყოს. ასევე, ყოფილ საბჭოთა კავშირში ხშირად ხდება ისე, რომ როდესაც ლიდერები ხელისუფლებაში დიდი ხნის განმავლობაში რჩებიან, ისინი პოპულარობას კარგავენ. მაგალითების მონახვა რთული არ არის — ეს მოუვიდა შევარდნაძეს, სააკაშვილს. დღეს საქმე ისე გამოიყურება, რომ ქართველები შეშფოთებული არიან საკუთარი მთავრობით. პოლიტიკურ პარტიებს შორის ძალაუფლების მონაცვლეობით ქონა, დემოკრატიის ერთ-ერთი დადებითი მახასიათებელია.

რომ შევაჯამოთ საუბარი, საქართველოს რჩევას რომ აძლევდეთ არა მხოლოდ დემოკრატიის, არამედ ამერიკა-საქართველოს ურთიერთობების გაღრმავების მხრივაც, რას იტყოდით?

კენეტ იალოვიცი: სამხედრო ურთიერთობა ძალიან მტკიცეა – ჩვენი მხრიდან იარაღის მიწოდება იქნება თუ სხვა რამ. ის რაც მაშფოთებს ურთიერთობის სხვა სფეროებია. იმას დავამატებდი, რაც ელჩმა კორტნიმ თქვა არჩევნებზე. მომავალ არჩევნებამდე თითქმის ერთი წელია დარჩენილი. საქმე იმაში არაა, თუ რა მოხდება არჩევნების დღეს. იმის მსგავსი რამ, რაც ბოლო არჩევნებზე მოხდა, როდესაც ერთი კანდიდატის მხარდასაჭერად არჩევნებში სახელმწიფო რესურსი და ინსტიტუტები იქნა გამოყენებული, თავიდან უნდა იქნას აცილებული.

შარშან საქართველოში ვიყავი, როცა არასამთავრობო ორგანიზაციების მიმართ სიტყვა “ფაშისტი” იქნა გამოყენებული. ასეთი რამ დემოკრატიაში უბრალოდ არ უნდა ხდებოდეს. ეს მთლიანი საარჩევნო პროცესის ლეგიტიმურობას უქმნის საფრთხეს. არჩევნების დროს, არა მხოლოდ უშუალოდ არჩევნების დღეს აქვს მნიშვნელობა, არამედ მთელ პერიოდს, რომელიც არჩევნებს უძღვის წინ.

კონგრესში საქართველოს მეგობართა ჯგუფის კონგრესმენებმა პრემიერს წერილი გაუგზავნეს, სადაც ნათქვამია, რომ არჩევნებს კრიტიკული მნიშვნელოვნა ექნება. თუ საქართველოს სურს სწორი მიმართულებით განვითარება, დემოკრატიის გაძლიერება და დასავლეთთან უფრო ახლო ინტეგრაცია, უკუსვლა არ უნდა ჰქონდეს.

რამეს ხომ არ დაამატებდით?

უილიამ კორტნი: ევროატლანტიკური მიზნების მისაღწევად, რაშიც როგორც ევროკავშირი ასევე ნატოც შედის, საქართველომ ეკონომიკა უნდა გააძლიერობს. საქართველოში სულ მოსახლეზე შემოსავალი ორჯერ უფრო ნაკლებია ვიდრე ბულგარეთში, რომელიც ევროკავშირის ყველაზე ღარიბი ქვეყანაა. საქართველომ ბევრი უნდა იფიქროს იმაზე, თუ როგორ მოიზიდოს უცხოური ინვესტიციები და როგორ გაზარდოს ეკონომიკა. ქვეყანამ უნდა შეძლოს ეკონომიკაზე სახელმწიფოს გავლენის შემცირება და კერძო სექტორს მისცეს ეკონომიკის განვითარების საშუალება.