ვინ არიან ტროლები და ბოტები და როგორ შევძლოთ მათთან გამკლავება?!

XXI საუკუნეში ტექნოლოგიების განვითარება ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის ზრდას და სწრაფ გავრცელებას უწყობს ხელს. აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია ინფორმაციის წყაროების სანდოობა, რათა დეზინფორმაციის გავლენის ქვეშ არ მოვექცეთ ან უნებლიედ მისი გამავრცელებელი არ გავხდეთ. ვინაიდან დეზინფორმაცია ზეგავლენას ახდენს საზოგადოებაში აზრის ფორმირებაზე და ცვლის ადამიანების ქმედებას. ასევე, ხელს უწყობს სოციუმში არასწორი შეხედულებების ჩამოყალიბებას, დაბნეულობის გამძაფრებასა და ეჭვების გაღრმავებას. არასწორი ინფორმაციისა და ცრუ ნარატივების გავრცელება თანამედროვე სამყაროს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევაა, რომელიც ხელს უშლის დემოკრატიულ განვითარებას. ამიტომაც მნიშვნელოვანია, შევძლოთ სიმართლისა და დეზინფორმაციის ერთმანეთისგან გარჩევა. ერთი შეხედვით ეს შეიძლება რთულად მოგეჩვენოთ, თუმცა არაერთი საშუალერბა არსებობს დეზინფორმაციისა და ფეიკ ნიუსების აღმოჩენისთვის. იმისათვის რომ არ გავხვდეთ დეზინფორმაციის მსხვერპლნი , საჭიროა გავიგოთ ვინ შეიძლება იდგეს ყალბი ინფორმაციის გავრცელების უკან და როგორ შევძლოთ მათი ამოცნობა.

დღეს ტროლებსა და ბოტებზე მოგიყვებით , რომელთა ფუნქციაც საზოგადოებისთვის დეზინფორმაციის თავს მოხვევაა.

ბოტი – სოციალურ ქსელში არსებული ავტომატიზებული პროფილია, რომელსაც რეალური პიროვნების პროფილისთვის მიმსგავსებული მახასიათებლები აქვს. ექსპერტების თქმით, ბოტებს შესაძლოა, ქსელის სახე ჰქონდეს და მათ ერთი კონკრეტული მომხმარებელი, დისტანციურად მართავდეს. ბოტების მიერ გავრცელებული აზრი მიკერძოებული და მცდარია, რომელსაც კონკრეტული მიზანი აქვს. მაგალითად, ბოტები გავლენას ახდენენ ონლაინ სივრცეში არსებულ დებატებზე, ცდილობენ აზრის ფორმირებას ან ცვლილებას. ოქსფორდის უნივერსიტეტის ინტერნეტის ინსტიტუტი გამოყოფს ბოტების კიდევ ერთ სახეობას – პოლიტიკურ ბოტებს, რაც სპეციალურად შექმნილ კომპიუტერულ პროგრამას ან კომპიუტერულ კოდს გულისხმობს, რომელიც ონლაინ სივრცეში რეალური ადამიანის ქცევას არის მიმსგავსებული. ისინი არჩევნების და რეფერენდუმების პერიოდში სხვადასხვა მანიპულაციურ ტექნიკებს იყენებენ, მათ შორის ყალბი ამბებისა და პროპაგანდის გავრცელებას, ასევე ამა თუ იმ სუბიექტის ან ჯგუფის მიმართ ყალბი მხარდაჭერის ილუზიის შესაქმნას ცდილობენ. პოლიტიკური ბოტები მათთვის ხელსაყრელი შინაარსის შემცველ ინფორმაციას აზიარებენ (share), იწონებენ (like) და ონლაინ სივრცეში ჯანსაღი პოლიტიკური დისკურსის შეცვლას ცდილობენ. ბოტები მნიშვნელოვან გავლენას ახდენენ ონლაინ სივრცეში მიმდინარე დებატებსა და დისკუსიებზე, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ისინი ერთად, ქსელურად მუშაობენ. ბოტებს იყენებენ, როდესაც დამკვეთს სურს:

• ტრენდული ჰეშთეგის ან ფრაზის შექმნა;

• კონკრეტული გზავნილის გავრცელება და მხარდაჭერა;

• სხვა მომხმარებლის შევიწროვება და დისკრედიტაცია;

• ხელოვნური “მოწონებების” (Like-ების) და გამომწერების (Follower-ების) გაზრდა.

ტროლი – რეალური ადამიანის მოპარული სურათებით და ინფორმაციით შექმნილი ყალბი ანგარიშია სოციალურ ქსელში, რომლის უკან სრულიად სხვა პიროვნება დგას. ანუ ტროლები რეალური ადამიანები არიან და სხვა ადამიანების ინფორმაციას იყენებენ. ტროლები მათთვის საინტერესო თემებზე სოციალური ქსელების (მაგ. Facebook , Twitter ) ჯგუფებში, ბლოგებზე, ასევე ვებ-პორტალების კომენტარების სექციაში აგრესიულ და არათემატურ კომენტარებს წერენ, რათა ყურადღება მიიქციონ და მომხმარებელთა ემოციური პროვოცირება მოახდინონ. ტროლის მთავარი და ყველაზე მნიშვნელოვანი მახასიათებელი მისი რეალური იდენტობის დამალვაა. ონლაინ სივრცეში ის ყალბი პროფილის მეშვეობით მოქმედებს, სადაც მის შესახებ არსებული ინფორმაცია ან გაყალბებულია, ან საერთოდ არ არის ასახული. ეს შეიძლება იყოს ფოტოები, საკონტაქტო ინფორმაცია, მონაცემები განათლებისა და სამუშაო ადგილის, ასევე ჰობის და ინტერესების შესახებ. რატომ იყენებენ ტროლებს და ბოტებს? დაინტერესებული ჯგუფები/სახელმწიფო აქტორები იყენებენ ტროლებს და ბოტებს, რათა მომხმარებელი:

• დაარწმუნონ რაიმე საკითხის მართებულობაში;

• მოახდინონ გარკვეული თემატიკის ან ამბის ირგვლივ ადამიანების მობილიზება;

• მოიპოვონ კონკრეტული იდეოლოგიისადმი ფართო მასების მხარდაჭერა;

• შეცდომაში შეიყვანონ მომხმარებელი;

• განახორციელონ მასზე ფსიქოლოგიური ზეწოლა.

აღნიშნული მიზნების მისაღწევად, ყალბი პროფილები და ავტომატიზებული ანგარიშები ავრცელებენ შესაბამის კონტენტს, შედიან ინტერაქციაში რეალურ მომხმარებლებთან და ცდილობენ სამიზნე აუდიტორიის ღირებულებათა სისტემა, აღქმები, ემოციები, მოტივაცია და დისკურსი შეცვალონ. როგორ უნდა დავიზღვიოთ თავი ბოტებისა და ტროლების გავლენისგან?

● პირველ რიგში, ნებისმიერი კომენტარი, სტატუსი თუ სტატია უნდა გადავამოწმოთ. თუკი, პოსტის ქვეშ გადავაწყდებით აგრესიულ, რადიკალურ, ან გაზვიადებულ კომენტარს, გამოხმაურებამდე დაფიქრდით, ხომ არ გვაქვს საქმე ბოტთან, ან ტროლთან. ამოცნობის პირველი ნიშანი მათი კომენტარებია, რომლებიც ამოვარდნილია სადისკუსიო თემიდან, აგრესიულია, ხოლო ტექსტი გაუმართავია.

● პოსტების სიხშირე , აქტიურობა – ბოტები ძალიან ბევრს პოსტავენ. რაც უფრო ხშირად პოსტავს ესა თუ ის საეჭვო ანგარიში, მით უფრო სავარაუდოა, რომ ის ბოტია. ოქსფორდის ინტერნეტის ინსტიტუტის გუნდი მიიჩნევს, რომ დღეში 50 პოსტი ის ნიშნულია, რომელიც საეჭვოდ შეგვიძლია მივიჩნიოთ.

● გადაჭარბებული აგრესია – მათთვის სასურველი პოზიციის დაცვის ან გავრცელების მიზნით, ტროლები რეალურ მომხმარებლებთან ურთიერთობისას, აგრესიულობით გამოირჩევიან. არიან მუდმივად ერთ, რადიკალურ პოზიციაზე, რომელიც არასდროს იცვლება. მნიშვნელობა არ აქვს რამდენად სწორ და დასაბუთებულ არგუმენტს მოიყვანთ ტროლთან კამათისას, მისი მთავარი ფუნქცია საკუთარი პოზიციის დაფიქსირებაა და რაც შეიძლება მეტი მომხმარებლის იმაში დარწმუნებაა, რომ სწორედ მისი პოზიციაა ლეგიტიმური.

● დავათვალიეროთ ფოტოები – ტროლის პროფილის ფოტოზე, Cover-ფოტოსა და ფოტოგალერეაში იშვიათად გვხვდება პერსონალური ფოტოები. უმეტეს შემთხვევებში, პროფილზე განთავსებული ფოტოების რაოდენობა საკმაოდ მწირია ან საერთოდ არაა. იმ შემთხვევაში, თუ საქმე გამოცდილ ტროლთან გვაქვს, შესაძლოა, პროფილზე სხვისი პირადი ფოტოები იყოს განთავსებული. ამის გამოსავლენად შეგვიძლია, გუგლის ფოტოების საძიებო სისტემა Google Image Search-ს მივმართოთ, რომელშიც ავტვირთავთ ტროლის პროფილზე განთავსებულ ფოტოებს და მოვძებნით ამ კონკრეტულ ფოტოზე ხომ არაა გამოსახული სხვა პიროვნება ან საჯარო პირი.

● შევისწავლოთ მეგობრები – უმეტესწილად, ტროლებს ბევრი მეგობარი არ ჰყავთ, თუმცა შესაძლოა შევხვდეთ ტროლებსაც, რომელთაც პირიქით – ათასობით მეგობარი ჰყავთ. თუ ტროლების მეგობრების სიაში უცხოელები ჭარბობენ, ხოლო ადგილობრივები მწირად ან საერთოდ არ არიან წარმოდგენილი, სავარაუდოდ, ყალბ პროფილთან გვაქვს საქმე. რადგანაც ჩვენ უკვე გვაქვს ცოდნისა, იმისა თუ როგორ ამოვიცნოთ ბოტები და ტროლები , ასევე შეგვიძლია თავადაც შევიტანოთ წვლილი ონლაინ სივრცის ტროლებისგან დაცვაში. პირველ რიგში, გადამოწმების შემდეგ თავადაც შეგვიძლია დავტოვეთ კომენტარი, რომელიც სხვა მომხმარებელსაც მისცემს ტროლის იდენტიფიცირების შესაძლებლობას. ხშირად ესა თუ ის ყალბი პროფილი სხვა მომხმარებლის მიერ უკვე იდენტიფიცირებულია, როგორც ტროლი, რაც დამატებით გვეხმარება მათ ამოცნობაში. ასევე , შეგვიძლია ყალბი ანგარიშების დარეპორტება. ტროლის დასარეპორტებლად სულ რამდენიმე ნაბიჯია საჭირო:

1. შევდივართ საეჭვო ანგარიშის პროფილზე, ვაკლიკებთ ზედა მარჯვენა კუთხეში მდებარე სამწერტილს და შემოთავაზებული ოფციებიდან ვირჩევთ “მხარდაჭერის მიღება ან პროფილის გასაჩივრება”

2. “მხარდაჭერის მიღება ან პროფილის გასაჩივრება”-ზე დაკლიკების შემდეგ გახსნილ ფანჯარაში ვირჩევთ “ყალბ ანგარიშს” და ვაკლიკებთ. ტროლსა და ბოტს საერთო მიზანი აერთიანებთ, ცრუ ინფორმაციის გავრცელება და საზოგადოებისთვის, საკუთარი მცდარი და მიზანმიმართულად შექმნილი აზრის მოხვევა.

ამიტომაც მნიშვნელოვანია, გადავამოწმეთ ინფორმაცია, არ წამოვეგოთ ბოტებისა და ტროლების „ხაფანგებს“ – ცრუ მოსაზრებებსა და ინფორმაციას და თავად არ გავხდეთ მათი იდეალების გამავრცელებლები.

ავტორი: ლიკა თურქაძე

მომზადებულია პროექტის “მეტი მედია განათლება – ნაკლები სივრცე ფეიკ-ნიუსებისა და დეზინფორმაციისთვის” ფარგლებში