დეზინფორმაციის ისტორია – ეგვიპტის ფარაონიდან რუსულ პროპაგანდამდე

დღევანდელი მსოფლიოს ერთ–ერთი პრობლემა დეზინფორმაცია და მისი გავრცელების დიდი მასშტაბებია. მანიპულაციურ ინფორმაციას არაერთი ჯგუფი ავრცელებს და მისი მიზანი, როგორც წესი, პოლიტიკური, რელიგიური თუ სოციალური ხასიათისაა. თუმცა საინტერესო ისაა, რომ ციფრულ ეპოქაში დეზინფორმაციამ დიდი არეალი ჰპოვა, თორემ მასში ახალი არაფერია და დამახინჯებულ, კონკრეტული მიზნებით ფაბრიცირებულ ინფორმაციას ადამიანები უხსოვარი დროიდან ავრცელებდნენ.

დეზინფორმაციას ძალიან დიდი ხნის ისტორია აქვს და და თუ მსოფლიო ისტორიით დავინეტერსდებით, ის კაცობრიობის არსებობის ყველა ეტაპზე გვხვდება. დეზინფორმაციას სხვადასხვა ქვეყანაში, სხვადასხვა ტიპის მმართველობის დროს აქტიურად გამოყენებდნენ.

მაშ ასე დავიწყოთ ფარაონის დეზინფორმაციული კამპანიით. ძვ. წ. 1274 წელს, ქალაქ კადეშის(სირია) დაბრუნების მიზნით, ეგვიპტის ფარაონ რამზესსა და ხეთებს შორის ბრძოლა გაიმართა. საწყის ეტაპზე, ფარაონმა ქალაქი დაიბრუნა, თუმცა ჯაშუშების მიერ ყალბი ცნობების გავრცელებით ფარაონმა დაიჯერა, რომ ხეთები მათი ბანაკებიდან შორს იყვნენ, რის შემდეგაც, ჩასაფრებული ხეთები მოულოდნელად თავს დაესხნენ ფარაონს. რომ არა ეგვიპტური დამხმარე რაზმების დროული გამოჩენა, რამზესი ბრძოლას წააგებდა. კადეშის ბრძოლის შემდეგ, რამზესის ერთ-ერთი მთავარი თავსატეხი მისი რეპუტაცია გახდა. ფარაონს ბრძოლის შესახებ ნამდვილი ცნობების გავრცელების ეშინოდა. მისი ბრძანებით, მთელი ეგვიპტის მასშტაბით, ყველა ტაძარში დახატეს სურათები, სადაც, ის ხეთების არმიას მარტო ამარცხებდა. სინამდვილეში კი, ომი რამდენიმეწლიანი მოლაპარაკების შემდეგ არა გამარჯვებით, არამედ დაზავებითა და ხეთების მეფის უფროსი ქალიშვილის ცოლად შერთვით დასრულდა.

“სისხლისმსმელი ებრაელები”– შუა საუკუნეებში ხშირი იყო შემთხვევები, როდესაც გაბატონებული რელიგიური ორგანიზაციები მიზანმიმართულად ავრცელებდნენ ყალბ ცნობებს სხვადასხვა კონფესიებისა და ეთნიკური ჯგუფების წინააღმდეგ. 1475 წლის აღდგომის დღესასწაულზე, იტალიის ქალაქ ტრენტში წლინახევრის სიმონინო დაიკარგა. ადგილობრივმა ფრანცისკანელმა მქადაგებელმა მიზანმიმართულად ყალბი ცნობების გავრცელება დაიწყო. მღვდელი ირწმუნებოდა, რომ ბავშვი ადგილობრივმა ებრაულმა თემმა გაიტაცა და მოკლა, ხოლო მისი სისხლი დღესასწაულის რიტუალისთვის გამოიყენეს. ჭორი ელვის სისწრაფით ვრცელდებოდა, რასაც ტრენტის მმრთველი-ეპისკოპოსის, ჯონას ჰინდერბახისგან მთლიანი ებრაული თემის დაპატიმრება მოჰყვა. მოგვიანებით ებრაელები დამნაშავედ ცნეს და თხუთმეტივე მათგანი ცოცხლად დაწვეს. ეს ანტისემიტური  პროპაგანდის ერთ-ერთი პირველი შემთხვევაა.

კარლ გუტენბერგის მიერ საბეჭდი მანქანის გამოგონების შემდეგ დეზინფორმაციულმა კამპანიებმა, ყალბი ცნობების და ამბების გავრცელებამ სრულიად არნახული მასშტაბები შეიძინა. ყალბი ამბების დაბეჭდვისა და გავრცელების სისწრაფეს პრაქტიკულად ვეღარაფერი აჩერებდა. რელიგიური ორგანიზაციები მათი სწავლებების გავრცელებასა და პოზიციების განმტკიცებისთვის ხშირად მიმართავდნენ დეზინფორმაციულ კამპანიებს. 1755 წლის ლისაბონის მიწისძვრა იმ დროის ერთ-ერთი ყველაზე გახმაურებული ამბავი იყო. ეკლესიის მსახურების მხრიდან არ წყდებოდა ცნობები იმის შესახებ, რომ ეს ყველაფერი ცოდვილების ღვთიურ სასჯელს წარმოადგენდა. ამ მოვლენებმა განმანათლებლობის ეპოქის უდიდეს წარმომადგენელს, ვოლტერს უბიძგა დაეწყო ბრძოლა ბუნებრივი კატაკლიზმების რელიგიური ახსნების წინააღმდეგ.

რუსული დეზინფორმაციის დასაწყისი საქართველოში: რუსეთის დეზინფორმაციული კამპანიები საქართველოს წინააღმდეგ მე-18 საუკუნიდან იწყება. ერთ-ერთი ცნობილი, მიზანმიმართული კამპანია რუსეთის სამეფომ დარეჯან დედოფლის წინააღმდეგ განახორციელა. ჭორებმა, თითქოს დედოფალს ოსეფა ყორღანაშვილთან სასიყვარულო ურთიერთობები აკავშირებდა, დიდი ვნებათაღელვა გამოიწვია. საინტერესოა ის, რომ ეს ჭორები სათავეს გიორგი XII გამეფების შემდგომ პერიოდს ემთხვევა და სავარაუდოდ, ტახტის მემკვიდრის თემას უკავშირდება. დეზინფორმაციულ კამპანიას მეორე მიმართულებაც ჰქონდა, რომლის თანახმადაც, რუსეთის სამეფოს სჭირდებოდა არგუმენტირებული ნარატივი იმის დასამტკიცებლად, რომ საქართველოს სამეფოს გაუქმებას ლოგიკური მიზეზები ჰქონდა. ამის მაგალითია ალექსანდრე პირველის მიერ მანიფესტში იმაზე ხაზგასმა, თითქოს საქართველოს სამეფო იმდენად სუსტი და უსუსური იყო, რომ რუსეთის სამეფოს სხვა გამოსავალი არ ჰქონდა, გარდა მისი შეერთებისა. ამ მოსაზრების კიდევ უფრო გასამყარებლად, იმპერატორმა თბილისში კავკასიის ხაზის გენერალი კნორინგი გამოგზავნა, რომელსაც ადგილზე უნდა შეეფასებინა ვითარება. 1801 წელს კომისიის დასკვნის მიხედვით, საქართველოს დამოუკიდებლად ვერ იარსებებდა და მიზეზად, დედოფალ დარეჯანსა და გიორგი XII-ეს შვილის დავითს შორის ტახტისთვის პაექრობა დასახელდა.

დღევანდელ სტატიაში იმ ისტორიული ცნობების მცირე ჩამონათვალი გავიხსნეთ სადაც დეზინფორმაცია აქტიურად გამოიყენებოდა. შეგახსენებთ,რომ დეზინფორმაცია არასწორი ინფორმაციის გავრცელებაა საზოგადოების შეცდომაში შეყვანის და მერე მისით მანიპულურების მიზნით.

ავტორი: დიკო მუჯირი

მომზადებულია პროექტის “მეტი მედია განათლება – ნაკლები სივრცე ფეიკ-ნიუსებისა და დეზინფორმაციისთვის” ფარგლებში.