“ფეიკ ნიუსის” საფრთხეები ანუ როგორ ამოვიცნოთ გვატყუებენ თუ არა

ინფორმაციას, რომელსაც დღის განმავლობაში ვეცნობით ტელევიზიით თუ ინტერნეტით, შეიძლება სულაც არ შეესაბამებოდეს რეალობას და უბრალოდ კარგად შეფუთული ტყუილი ან ნახევრად ტყუილი იყოს. სიცრუეს, რომელიც ვრცელდება ახალი ამბის სახელით, ”ფეიკ–ნიუსს” ვუწოდებთ.

რას ემსახურება ე.წ “ფეიკ ნიუსი”? როგორც წესი, “ფეიკ ნიუსის” მიზანი მკითხველის შეცდომაში შეყვანაა, რაც რამდენიმე მიზნით არის განპირობებული. ერთ–ერთი მიზანი, რასაც ”ფეიქ–ნიუსი” ემსახურება, არის  პოლიტიკური ანგარიშსწორება, საქმიანი რეპუტაციის შელახვა და სხვადასხვა პოლიტიკურ პროცესთან დაკავშირებით საზოგადოებაში არასწორი წარმოდგენების დამკვიდრება. ”ფეიქ–ნიუსებს” ასევე შეიძლება კომერციული მიზანი ჰქონდეს, რათა კონკრეტულმა ინტერნეტ გვერდებმა  ვიზიტორების რაოდენობა გაზარდონ და ამით საკუთარი რეიტინგი, შემდეგ კი ბუნებრივია კომერციული შემოსავალი გაიზარდონ.

“ფეიკ ნიუსს” დიდი ნეგატიური გავლენის მოხდენა შეუძლია მიმდინარე პროცესებზე. ასეთი უარყოფითი ზეგავლენის ერთ-ერთი თვალსაჩინო მაგალითი “პიცა გეიტის” ამბავია. აშშ-ში 2016 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების პერიოდში ინტერნეტ სივრცეში ყალბი სტატია გავრცელდა, რომლის მიხედვითაც საპრეზიდენტო კანდიდატი ჰილარი კლინტონი ერთ-ერთი პიცერიის სარდაფიდან არასრულწლოვანთა სექს-ტრეფიკინგს ხელმძღვანელობდა. ეს ამბავი იმდენად დამაჯერებელი აღმოჩნდა საზოგადოებისთვის, რომ არაერთი ინციდენტის გამომწვევი აღმოჩნდა. ერთ-ერთ მაგალითად შეგვიძლია 28 წლის ამერიკელი ედგარ ველჩი მოვიყვანოთ რომელიც პიცერიაში ცეცხლსასროლი იარაღით შეიჭრა და ტრეფიკინგის მსხვერპლი ბავშვების გათავისუფლება მოითხოვა. მან რამდენჯერმე გაისროლა, მაგრამ ინციდენტის შედეგად, საბედნიეროდ, არავინ დაშავებულა. სასამართლომ თავდამსხმელს 4 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯა. 2019 წელს იგივე მოთხოვნით კიდევ ერთი ახალგაზრდა შეიჭრა პიცერიაში და ხანძარი გააჩინა. გეტყვით იმასაც,რომ დიდი მცდელობის მიუხედავად ამ მცდარი ინფორმაციის სრულყოფილად განეიტრალება ვერ მოხდა და შესაბამისად, “პიცა გეიტის” ამბავმა დიდი როლი ითამაშა დონალდ ტრამპის გაპრეზიდენტებაში და შესაბამისად, ჰილარი კლინტონის დამარცხებაში.

რისი გაკეთება შეგვიძლია იმისთვის, რომ “ფეიკ ნიუსი” ამოვიცნოთ?

”ფეიქ–ნიუსის” აღმოჩენის და გადამოწმების მზა რეცეპტი და კონკრეტული გარანტირებული ხერხები, სამწუხაროდ, არ არსებობს.  ერთ–ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მეთოდია, შევეცადოთ ინტერნეტში მოვძებნოთ ინფორმაციის ალტერნატიული წყარო ანუ იგივე ინფორმაციას ავრცელებენ თუ არა ავტორიტეტული საინფორმაციო სააგენტოები. ასევე, შევამოწმოთ იმ ვებ–გვერდის სანდოობა, რომლის საშუალებითაც კონკრეტული ინფორმაცია გავრცელდა: რამდენად ცნობილი ვებ–გვერდია, აქვს თუ არა მითითებული მისამართი და საკონტაქტო ტელეფონის ნომერი. საჯაროდ წერია თუ არა ვებ–გვერდზე ხელმძღვანელების და ავტორების ვინაობა.

“ფეიკ ნიუსის” რამდენიმე ტიპი არსებობს:

1 “დაკლიკების” ეფექტი-რა დროსაც მიზანმიმართულად ხდება ისტორიის შეთხზვა, ვებ-გვერდზე ვიზიტორთა რაოდენობის გასაზრდელად.

2 პროპაგანდა-როდესაც ამბავი შექმნილია საზოგადოების განზრახ შეცდომაში შესაყვანად.რასაც დიდი გავლენის მოხდენა შეუძლია საზოგადოებრივ აზრზე.

3 სატირა/პაროდია-სოციალური მედიის საშუალებით გავრცელებული “ფეიკ ნიუსები” რომლებიც შეიცავს გასართობ და პაროდიულ ინფორმაციას.

4 დაუდევარი ჟურნალისტიკა-როდესაც ჟურნალისტი ავრცელებს გადაუმოწმებელ ინფორმაციას, რომელიც არ არის მოპოვებული სანდო წყაროსგან. რასაც აუდიტორიის შეცდომაში შეყვანა მოყვება.

5 მაცდური სათაურები– ამ დროს “ფეიკ ნიუსი” შესაძლოა მთლიანად ყალბ ინფორმაციას არ მოიცავდეს, მაგრამ ჰქონდეს დამახინჯებული სათაური,რაც მკითხველს აიძულებს სრულად გაეცნოს ინფორმაციას.

”ფეიქ–ნიუსების” წინააღმდეგ ბრძოლა მსოფლიოში მუდმივ რეჟიმში მიმდინარეობს. ამ საკითხზე მუშაობენ, როგორც ავტორიტეტული ჟურნალისტები და რედაქტორები, ასევე მედია–ექსპერტები და არასამთავრობო ორგანიზაციები, თუმცა ამავდროულად ”ფეიქ–ნიუსების” ავტორებიც აუმჯობესებენ საკუთარ მეთოდებს და საზოგადოებას მცდარ ინფორმაციას კიდევ უფრო დახვეწილი, შეფარული ხერხებით აწვდიან. მთელ ამ პროცესში მაყურებელს და მკითხველს ისღა დარჩენია, რომ ყურადღებით იყოს ნებისმიერი საეჭვო ახალი ამბის მიმართ და სანამ ასეთი სახის ინფორმაციას სანდოდ მიიღებს და გაავრცელებს, მისი გადამოწმება სცადოს. სულ მცირე, ეს საჭიროა იმისთვის, რომ უნებურად ჩვენ თვითონ არ გავხდეთ ”ფეიქ–ნიუსების” ავტორების მიზნების უნებლიე შემსრულებლები.

ავტორი: დიკო მუჯირი

მომზადებულია პროექტის “მეტი მედია განათლება – ნაკლები სივრცე ფეიკ-ნიუსებისა და დეზინფორმაციისთვის” ფარგლებში.