გავრცელებული სახელები, რომლებიც ქართული გვგონია

ბოლო დროს ბევრი მშობელი ეძებს შვილისთვის უცხო და იშვიათ სახელს. ამაზე საზოგადოება სხვადასხვანაირად რეაგირებს და ხშირად გაიგონებთ საყვედურს, რომ ქართული სახელები დავიწყებას ეძლევა.

საქმე ისაა, რომ ადამიანები საქართველოში ყველაზე გავრცელებულ სახელებს ქართული წარმომავლობის მქონედ მიიჩნევენ . სინამდვილეში, მათ უმეტესობა ძველი ბერძნული, ებრაული სიტყვებისაგანაა წარმომდგარი და მთელ მსოფლიოში სხვადასხვა ვარიაციითაა გავრცელებული.

გაგიზიარებთ საქართველოში მამაკაცის და ქალის ყველაზე გავრცელებულ სახელებს, რომლებიც ხშირად ქართული გვგონია, სინამდვილეში არაქართული წარმომავლობა აქვთ:

გიორგი – ბერძნული სახელიდან გეორგიოს (Γεώργιος) მომდინარეობს, რომელიც ასევე ბერძნული სიტყვისაგან ,,გეორგოს“ (Γεωργός) წარმოებული და „მიწათმოქმედს” ნიშნავს. სახელი მთელ მსოფლიოშია გავრცელებული. რამდენიმე თვის წინ, იუსტიციის სამინისტროს მიერრ მოწოდებული ინფორმაციის თანახმად, საქართველოში მეტ მამაკაცს, 193 387 ადამიანს გიორგი ჰქვია.

დავით – ძველი ებრაული, მთელ მსოფლიოში ძალზე გავრცელებული ბიბლიური სახელია, რომელიც სხვადასხვაგვარად განიმარტება: “საყვარელი”, “სასურველი”, “წინამძღოლი”, “მეგობარი”… დავით ერქვა ისრაელთა ლეგენდარულ მეფეს, – წინასწარმეტყველს, ფსალმუნთა ავტორს. ამ სახელის საალერსო-კნინობით ფორმებად ითვლება ქართულში: დათა, დათო, დათია, დათუნა, დათიკო, დათუკა, დათუა და მრავალი სხვა. სინამდვილეში ზოგი მათგანი უთუოდ დათვისაგან ნაწარმოები წარმართული სახელია (დათუა, დათუნა, დათუკა… შდრ. მგელა, გელა, ფოცხვერა, ლომა და ა.შ.).

ნიკოლოზ – ბერძნული სახელია და შედგება ორი სიტყვისაგან: ნიკე – “გამარჯვებული” და ლაოს – “ხალხი”. შემოკლებით – ნიკა, ნიკო, ნიკოლა. მისგან ნაწარმოებია გვარები: ნიკოლოზიშვილი, ნიკოლაძე, ნიკოლაიშვილი, ნიკოლეიშვილი.

საბა – არამეული წარმოშობის საკუთარი სახელი. არამეულ ენაზე ნიშნავს მოხუცს, ხოლო ძველ ებრაულად — თავისუფლებას მოკლებულს, ტყვეს. აღნიშნულ სახელს არაერთი ცნობილი ქართველი მოღვაწე ატარებდა. იუსტიციის სამინისტროს მიერ მოწოდებული ინფორმაციის თანახმად, საბა მამაკაცის სახელებში ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარულია და 28 807 ადამიანს ჰქვია.

დემეტრე – ბერძნული სახელი, რომელიც აღნიშნავს “მიწა – დედა”, სხვაგვარი განმარტების მიხედვით “დემეტრასი”. ანტიკური მითოლოგიის მიხედვით დემეტრა მიწათმოქმედების და ნაყოფიერების ქალღმერთია (იგივე ცერერა). ეს სახელი ერქვა საქართველოს რამდენიმე მეფეს, მათ შორის – დემეტრე (იგივე დიმიტრი) თავდადებულს. დიმიტრი ამ სახელის გვიანდელი ფორმაა, სადაც ე ხმოვანს ენაცვლება ი (ეს ცვლილება ბერძნულშივე მოხდა). დემეტრე-სა და დიმიტრი-ს შემოკლებული ფორმებია: დიტო, მიტო, დუტუ.

აკაკი – ბერძნული სახელიმ რომელიც “უბოროტოს”, “უზაკველს”, “კეთილს” ნიშნავს. ერთ-ერთი ფართოდ გავრცელებული სახელია ამჟამად საქართველოში, რასაც განსაკუთრებით შეუწყო ხელი დიდი პოეტის აკაკი წერეთლის პოპულარობამ. მისი შემოკლებული, საალერსო ფორმებია: აკა, აკი, აკო, კაკო, კაკუნა. აკაკი (აკაკის ხე) მცენარესაც ჰქვია. იმავე ძირისგანაა ნაწარმოები აგრეთვე მეორე მცენარის სახელი – აკაცია.

ილია – (ძველი ებრაული) “იაჰვე – ღმერთი ჩემი”. ბიბლიური წინასწარმეტყველის სახელია. მისი ძველი ფორმაა ელია, ბერძნული – ელიოზ. ბერძნულ მითოლოგიაში ელია/ილია ამინდისა და ჭექა-ქუხილის ღმერთად ითვლება, ილიას კნინობითი ფორმებია: ილა, ილო, ილიკო. მისგან ნაწარმოებია გვარი ილიაძე.

თევდორე – (ბერძნული) “ღვთის ბოძებული”, “ღვთის ნაჩუქარი”. თეოს ბერძნულად ნიშნავს “ღმერთს”, დორონ – “საჩუქარს”. აქედანაა მიღებული ძველი ფორმა თეოდორე. მისი რედუქციით კი – თევდორე და ბოლოს – თედორე. იმავე სიტყვებს შებრუნებული რიგით შეიცავს სახელი დოროთე. როგორც ერთის, ისე მეორისაგან ნაწარმოებია ქალის სახელებიც: თეოდორა, დოროთა. ამ სახელებთან დაკავშირებით მოგვაგონდება აგრთვე თეო-ს შემცველი მრავალი სხვა სახელი: თეა, თეო (“ღვთაება”), თეკლა, თეკლე (“ღვთის დიდება”) თეოდოსია, ფეოდოსია (“ღვთისადმი შეწირული”), თეოდულა (“ღვთის მონა”), თეოლინე (“ღვთის მოყვარე”), თეოფილაქტე (“ღვთის მცველი”) და ა.შ. თევდორე-საგან ნაწარმოებია გვარები: თევდორაძე, თევდორაშვილი, თედორაია, თედორაძე, თედიაშვილი, თედოშვილი. ამ სახელის კნინობითი ფორმებია: თედო, თედუა.

ვახტანგი – წარმოშობით უკავშირდება ირანულ ენებს და ნიშნავს “მგლისტანიანს”, “მგელას”. ქართულში ძველთაგან ცნობილი და ამჟამადაც გავრცელებული სახელია. ეს სახელი ერქვა საქართველოს არაერთ მეფესა და გამოჩენილ პიროვნებას, მათ შორის თბილისის დამაარსებელს ვახტანგ გორგასალს (V ს.). აქედანაა გვარები: ვახტანგაძე, ვახტანგიძე, ვახტანგაშვილი, ვახტანგიშვილი, ვახტანგური.

ერეკლე – წარმოქმნილია ბერძენთა საყვარელი მითოლოგიური გმირის ჰერკულესის ანუ ჰერაკლეს სახელისაგან. თვით ჰერაკლე ნიშნავს “ჰერას (ზევსის მეუღლის) დიდებას”. ამავე სახელის შედარებით ახალი ფორმაა ირაკლი.

მარიამ – (ძველი ებრაული) მოეპოვება რამდენიმეგვარი განმარტება: 1. “შეუპოვარი”, “დაუმორჩილებელი”, “უარმყოფელი”; 2. “მწარე”; 3. “ქალბატონი”; 4. “საყვარელი უფლისა”. უფრო სარწმუნოდ ითვლება პირველი მნიშვნელობა. მარიამი ერქვა ყოვლადწმინდა ღმრთისმშობელს. მარიამის მოფერებითი ფორმებია ქართულში: მარო, მარიკო, მაიკო, მაშო, მაშიკო. ასეთი საალერსო ფორმები სხვა ენებიდანაც არის შემოსული: მარი, მარიკა, მარუსია, მარო, მაშიკო. გვხვდება ამ ფუძიდან ნაწარმოები გვარებიც: მარიამიძე, მარიამული.

ანა – (ძველი ებრაული) “სასურველი”, “სანდომიანი”, “საამო”. ღვთისმშობელ მარიამის დედის სახელია. მოფერებითი ფორმებია: ანო, ანუკა, ანიკო, ანი. საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული სახელია და 49 409 ქალს ჰქვია.

თამარ – ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარული ქალის სახელია საქართველოში საუკუნეთა მანძილზე. წარმოშობით თამარს უკავშირებენ სემიტურ ენებს, კერძოდ ებრაულს, სადაც იგი “ფინიკის პალმას” ნიშნავს. მოფერებითი ფორმებია: თამრო, თამრიკო, თამუნა, თამუნია, თაკო. თამარ-ისაგან არის ნაწარმოები გვარები თამარაშვილი, თამარაძე, თამარაული; გეოგრაფიული სახელები თამარისი, თამარაშენი და სხვანი.

მაია – ძველი ინდური ღვთაების – ბუდას დედის სახელია. ასევე ეწოდება მერკურის ანუ ჰერმესის დედას ბერძნულ მითოლოგიაში. საქართველოში მაია 47 044 ქალს ჰქვია.

ნანა – ბერძნული სახელიდა და “პაწაწინას” ნიშნაბს. ეს სახელი ერქვა ქართლის დედოფალს, მირიანის მეუღლეს, მოციქულთა სწორს, რომლის დროსაც ქრისტიანობა დამკვიდრდა საქართველოში. არსებობს ვარაუდი, რომ ნანა შესაძლოა უკავშირდებოდეს ძველი ხეთური ღვთაების სახელწოდებას.

თეკლე – ბერძნული სახელი და ნიშნავს “ღვთის დიდებას”. მისივე ვარიანტებია თეკლა (ერეკლე მეფის უმცროს ქალიშვილს ხუმრობით თეკლე-ბიჭს ეძახდნენ). ამ სახელის პირველ ნაწილს შეადგენს თეოს – “ღმერთი”, რომელიც შედის აგრეთვე მრავალ სხვა საკუთარ სახელში (იხ. თედორე), მეორე ნაწილია კლეოს – “დიდება”, რომელსაც შეიცავს აგრეთვე ევროპაში გავრცელებული ქალის სახელი კლეოპატრა – “მამის დიდება”.

ელენე – ერთ-ერთი იმ სახელთაგანია, რომლებიც მთელ მსოფლიოშია გავრცელებული სხვადასხვა ფორმით (ელა, ელია, ლესია, ლენა, ნელი და სხვა). წარმოშობით წინარებერძნულია და დაახლოებით განმარტავენ როგორც “ნათელს”, “მანათობელს”. ბერძნულ მითოლოგიაში ამ სახელით ცნობილია ულამაზესი დედოფალი – ელენე. ქართულში ამ სახელის მოფერებითი ფორმებია: ელო, ელიკო, ლენა, ნელი, ლელიკო.

ასმათი – არაბული სახელია და ნიშნავს “უმწიკვლოს”, “უმანკოს”, “პატიოსანს”. არაბულში იხმარება ქალის დასახასიათებლად, საპატიო ეპითეტად. საკუთარ სახელად პირველად “ვეფხისტყაოსანში” გვხვდება და მისი მეშვეობით შემდგომში ფართოდ გავრცელდა.

ნესტანი – ნესტან-დარეჯან-ის პირველი ნაწილია, ქცეული ცალკე სახელად. ნესტან-დარეჯან მომდინარეობს სპარსული გამოთქმისაგან: ნესთ ანდარე ჯაჰან – “სწორუპოვარი”, უფრო ზუსტად: “არ არის ქვეყნად (მისი ტოლი)”. ეს სახელი ჰქვია “ვეფხისტყაოსნის” მთავარ გმირ ქალს.

ეთერი – (ძველი ებრაული) “ვარსკვლავი”, ან (ბერძნული) “ჰაერი”, “ეთერი”. აქედანაა გვარი ეთერია. ქართულ ხალხურ ლეგენდაში ეთერი ჰქვია ულამაზეს მწყემს ქალიშვილს, რომელიც შეუყვარდა მეფისწულ აბესალომს.

წმინდა ქართულ სახელებში ხშირად ციური სხეულების, მცენარეების, ცხოველთა და ფრინველთა, ასევე ადამიანის ფიზიკური თუ სულიერი სახელები ერთიანდებოდა და წინაპირობაც ეს ხდებოდა. საილუსტრაციოდ, საისტორიო საბუთებიდანა მოწერილ ზოგიერთ ქართულ სახელს გთავაზობთ:

აპრილა, აღდგომელა, ბედმამაცი, გამიხარდი, გამახარე, გვრიტი, გულქალა, დედუნა, ვეფხია, ვარდი, ვაჟიკა, ზვიად, ზექალი, თავხელა, თინათინ, თეთრუა, თუთა, თვალობა, ია, იმედა, კრავაი, კეკლუცაი, ლაშქარა, მაყვალო, მარწყვა, მერცხალა, მზია, მზისა, ნათია, ნიბლი/ნიბლუა, ნუკრია, ნუნუა, პირიმზე; ჟუჟუნა, საბედა, სათნო, სამებისა, სანათაი, სათუთი, ფიქრია, ქრისტესია, ღვთისავარ, ყვავილა, შმაგი, ჩიტო,ცირა, ცისმარ, ცისნამი, ცისანა, ჭაბუკა, ხარება,

წყარო – Mshoblebi.ge